Η αγάπη η τόση…

—του Γιάννη Παπαθεοδώρου για τη στήλη Ανώμαλα Ρήματα—

Καρυάτιδες, Σφίγγες, ψηφιδωτά, τέταρτος θάλαμος και στο βάθος… Γονίδης. Στο βίντεο που πρόσφατα αναρτήθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού σχετικά με την πρόοδο των ανασκαφών στην Αμφίπολη, ακούγεται ένας εργάτης να τραγουδά το περίφημο άσμα του Σταμάτη Γονίδη «Μη ρωτάς το γιατί».[1] Το βίντεο διέκοψε προσωρινά, με τον δικό του γκροτέσκο τρόπο, την εθνική φαντασίωση για την ανεύρεση του «μεγάλου νεκρού», υπενθυμίζοντας σε όλους την καθημερινότητα της ανασκαφής: το σκοτεινό υπόγειο θάλαμο, τον εντατικό εργασιακό μόχθο, την υποχρεωτική καταγραφή των σκηνών για τα «δελτία των 8».

Ο Ρώσος θεωρητικός Μιχαήλ Μπαχτίν είχε από τις αρχές του 20ού αιώνα μιλήσει αναλυτικά για αυτόν τον ενδιαφέροντα πολιτισμικό δυϊσμό:  δίπλα στην επίσημη και κυρίαρχη ιδεολογία, αναπτύσσεται παράλληλα το καρναβαλικό γέλιο, που υπονομεύει το μονόλογο των λογής λογής εξουσιών. Προφανώς, ο συμπαθής εργάτης δεν είχε στο νου του κάποια έννοια μπαχτινικής «πολιτισμικής αντίστασης» απέναντι στον λόγο του ΥΠΠΟ αλλά η λαϊκότροπη παραφωνία του —χωρίς ο ίδιος να είναι «παράφωνος»— ήταν αρκετή για να προκαλέσει πολλά σχόλια και κηρύγματα για «την εικόνα της χώρας στο εξωτερικό». Δεν ήταν λίγοι αυτοί που ζήτησαν να αφαιρεθεί η φωνή από το βίντεο, για να μην εκτεθεί η χώρα, τώρα που αρχίζει να υπάρχει η νέα υπόνοια για μια πιθανή «συστάδα τάφων» στο λόφο Καστά.

Η αλήθεια είναι ότι το βίντεο με τον εργάτη που σκάβοντας τραγουδάει Γονίδη ήρθε σε μια κάπως αμήχανη χρονική στιγμή. Η κοινωνία είχε προετοιμαστεί για μια μεγάλη ανακάλυψη, ενώ, ακόμη και στις καφετέριες, η προσδοκία —συνοδευμένη συνήθως από την αδόκιμη ορολογία  περί του/της «ενοίκου του τάφου»—, είχε οδηγήσει τα σχετικά στοιχήματα σε δυσθεώρητα ύψη. Η απογοήτευση για το συλημένο τάφο αλλά κυρίως η ματαίωση της νεκροφιλικής αναπαράστασης δημιούργησε αίφνης ένα κενό, που σίγουρα δεν μπορούσε να καλυφθεί με τους στίχους του Γονίδη.

Απέναντι στο μεγαλείο του «αρχαιολογικού χώρου», ο εργάτης που τραγουδούσε το λαϊκό άσμα αναδείκνυε και πάλι τον τόπο στην καθημερινή πρακτική του χρήση. Η δύναμη αυτής της «άλλης φωνής» που μετατοπίζει τους κώδικες και τις σημασίες της Αμφίπολης, εγκαθιδρύει τη δική της τάξη στο χώρο και στο χρόνο με μια ιδιάζουσα σωματική διάσταση[2]. Πολλοί βιάστηκαν να καταδικάσουν το συμβάν. Κι όμως. Ο εργάτης που σκάβει και τραγουδάει αμέριμνος αδιαφορώντας μάλλον για το «μεγάλο νεκρό», επανασυνδέει αλλιώς αυτή την κοινωνία με την ανασκαφή, προσδίδοντας μια οικειότητα στη ματαιωμένη αναζήτηση των αρχαιολογικών ευρημάτων. Το τραγούδι του είναι η ρεαλιστική «γείωση» σε μια άλλη πραγματικότητα, που εντέλει είναι κι αυτή παρούσα στις συμπεριφορές και τις νοοτροπίες των νεοελλήνων.

Αν η αρχαιολογία είναι εντέλει μια «σημειολογία της απόστασης», το τραγούδι του Γονίδη ήρθε την κατάλληλη ώρα για να αποφορτίσει τη σοβαροφάνεια μιας χώρας που έχει μάθει να αντλεί τίτλους τιμής και ευγένειας από τους αρχαίους νεκρούς του παρελθόντος. Κυρίως όμως ήρθε να θυμίσει πως γύρω και δίπλα από την Αμφίπολη έχει αναπτυχθεί μια λαϊκότροπη πρόσληψη της αρχαιότητας, που με όλες τις αντιφάσεις της, επινοεί ένα νέο ενδιάμεσο χώρο ανάμεσα στην επιστήμη και την κοινωνία.

Θα ήταν πολύ εύκολο να ζητήσουμε να αφαιρεθεί η φωνή του εργάτη από το βίντεο. Θα ήταν εξίσου εύκολο να καταδικάσουμε την έκπτωση μιας «υψηλής αποστολής». Θα ήταν όμως πολύ πιο παραγωγικό να αντιληφθούμε ότι η Αμφίπολη είναι πλέον ο τόπος μιας πολλαπλής μιντιακής διάδρασης, το πεδίο μιας αβέβαιης φήμης και ο λόγος μιας αινιγματικής συνέχειας, που εμπεριέχει ήδη τη διαρκή μεταφορά της δημόσιας συζήτησης σε ποικίλα νέα συμφραζόμενα. Άθελά του, ο εργάτης της ανασκαφής μετατόπισε αυτά τα σύνορα ανάμεσα στο «υψηλό» και στο «χαμηλό», διασαλεύοντας την αρχική πράξη οροθεσίας, που ήταν μόνιμα στραμμένη στον Μεγαλέξανδρο. Ίσως και για υπογραμμίσει, με τον τρόπο του βέβαια, ότι η αρχική τελετουργία της ανασκαφής και ο αθεράπευτος μετεωρισμός των νεοελλήνων ανάμεσα «στα αρχαία μνημεία και τη σύγχρονη θλίψη» εμπεριέχει ήδη και την καρναβαλική διάψευση μιας τελικής δικαίωσης απέναντι στους «γυφτοσκοπιανούς», στη Μέρκελ, και στους δανειστές μας.

Ο τάφος μοιάζει να είναι άδειος και η μοιρολατρική επαναφορά των μακεδονικών φαντασμάτων στο σύγχρονο παρόν μοιάζει ολοένα και πιο δύσκολη. Μαζί τους, ίσως να τελειώνει και η πρόσκαιρη αγάπη για το «αρχαιολογικό reality show», που ζούμε τους τελευταίους μήνες. Ή αλλιώς, με τα λόγια του Γονίδη:

 «Μη ρωτάς το γιατί
 η αγάπη αυτή
έχει τώρα τελειώσει.
Η αγάπη η τόση….»

[1] http://www.newsit.gr/ellada/amfipolh-garyfalla-gonidhs-ergaths-tafos-anaskafes

[2] Μισέλ ντε Σερτώ, Επινοώντας την καθημερινή πρακτική. Η πολύτροπη τέχνη του πράττειν, πρλγ. Λυς Ζιάρ, μτφρ. Κική Καψάμπελη, Σμίλη, Αθήνα, 2010, σ. 308-309.

 * * *

Εδώ άλλες αναρτήσεις από την κατηγορία Ανώμαλα ρήματα