Εμίλ Ζολά, φωτογράφος

Ο Εμίλ Ζολά γεννήθηκε στο Παρίσι στις 2 Απριλίου του 1840. Ύστερα από την πρώτη του επιτυχία, το μυθιστόρημα Τερέζ Ρακέν (1867), συλλαμβάνει την ιδέα ενός μεγάλου «ρεαλιστικού κι επιστημονικού» μυθιστορήματος σε πολλούς τόμους, την ιστορία μιας οικογένειας, των Ρουγκόν Μακάρ, την περίοδο της δεύτερης αυτοκρατορίας, έργο που θα ολοκληρωθεί σε μια περίοδο 22 χρόνων. Το 1877 το μυθιστόρημά του με τίτλο Η ταβέρνα θα του χαρίσει ευρύτατη αναγνώριση, ενώ η έκδοση του μυθιστορήματος Νανά (1880) θα ξεσηκώσει σκάνδαλο. Ο Ζολά έπαιξε σημαντικό ρόλο στην υπόθεση Ντρέιφους με το φλογερό του άρθρο Κατηγορώ. Πέθανε δηλητηριασμένος από καπνό, στις 29 Σεπτεμβρίου του 1902, στο διαμέρισμά του στο Παρίσι, εξαιτίας φραξίματος της καπνοδόχου. Παρόλο που η αστυνομία αποφάνθηκε ότι ο θάνατός του ήταν ατύχημα, δεδομένου του αριθμού των εχθρών που είχε δημιουργήσει από την υπόθεση Ντρέιφους, οι φήμες για δολοφονία του δεν έπαψαν να απασχολούν την κοινή γνώμη.

Βιογραφικό: ΒιβλιοΝετ

Εμίλ Ζολά, φωτογράφος

—του Γιώργου Τσακνιά—

Από τα τέλη της δεκαετίας του 1880, ο Ζολά ενδιαφέρθηκε για τη φωτογραφία, θεωρώντας την ένα κατεξοχήν «ρεαλιστικό και επιστημονικό» μέσο, θαυμάζοντας την «πληρότητα και την ακρίβεια» της οπτικής τής κάμερας — τα χαρακτηριστικά δηλαδή που αναζητούσε και στη λογοτεχνία, τα στοιχεία εκείνα του έργου του που έδιναν λαβή σε ορισμένους κριτικούς να τον κατηγορούν για «φωτογραφική αποτύπωση». Ο παραλληλισμός της λογοτεχνίας με τη φωτογραφία σε πολλά κείμενα του Ζολά ήταν λογικό να τρομάξει τους συγχρόνους του· όταν ο Χένρι Τζέιμς έγραφε ότι «η λογοτεχνία κινδυνεύει να γίνει φωτογραφία», χρησιμοποιούσε τη φωτογραφία, που την εποχή εκείνη πάσχιζε να γίνει αυτόνομη τέχνη απεκδυόμενη τον μανδύα της φωτοχημικής εκδοχής τής ζωγραφικής, ως μεταφορά για τον μηχανιστικό ρεαλισμό.

Ο Ζολά αφοσιώθηκε με πάθος στη νέα αυτή τέχνη και τράβηξε μέχρι τον θάνατό του πολλές φωτογραφίες — οικογενειακές, ταξιδιωτικές και «φωτογραφίες δρόμου». Είναι χαρακτηριστικό ότι το 1898, όταν καταδικάστηκε για το άρθρο του με τίτλο «Κατηγορώ», σχετικά με την υπόθεση Ντρέιφους, έφυγε στο Λονδίνο βιαστικά, για να αποφύγει τη φυλακή, με τα ρούχα που φορούσε· πρόλαβε να πάρει, όμως, τη φωτογραφική του μηχανή.

Από το φωτογραφικό του έργο, που ήρθε στο φως και μελετήθηκε το 1979 από τον απόγονό του François-Émile Zola, είναι φανερό το ενδιαφέρον και οι αναζητήσεις του όσον αφορά το ίδιο το μέσον.

Οι οικογενειακές φωτογραφίες του αφορούν τα μέλη της δεύτερης και «παράνομης» οικογένειάς του με την ερωμένη του Ζαν Ροζερό, με την οποία απέκτησε δύο παιδιά, την Ντενίζ (1889) και τον Ζακ (1891). Η σύζυγός του Αλεξαντρίν ανακάλυψε την παράλληλη σχέση το 1891 και ο γάμος τους παρ’ ολίγον να διαλυθεί, ωστόσο επιτεύχθηκε κάποιος συμβιβασμός και ο Ζολά εξακολούθησε να βλέπει τη Ζαν και αναγνώρισε τα παιδιά τους ως νόμιμους απογόνους του (με την Αλεξαντρίν δεν απέκτησε παιδιά). Στα πορτρέτα και τις σκηνές οικογενειακού βίου είναι φανερή η επιμέλεια με την οποία ο φωτογράφος επιζητεί την κατάλληλη πόζα, όχι για να εξιδανικεύσει αλλά για να φωτίσει και να σκιάσει έτσι τα πρόσωπα ώστε να αναδυθεί το «δεύτερο στρώμα» — αυτός ακριβώς είναι και ο ρεαλισμός που επεδίωκε στα μυθιστορήματά του. Στις φωτογραφίες του από το Παρίσι και το Λονδίνο καταγράφεται η μοντερνιστική προσέγγισή του στο αστικό τοπίο, η επίδραση των ιμπρεσιονιστών (πρωτίστως του Μανέ, π.χ. στη νυχτερινή φωτογραφία του Πύργου του Άιφελ), το ενδιαφέρον του για την ενσωμάτωση και αντίστιξη του νέου με το παλιό (στις φωτογραφίες από τη Διεθνή Έκθεση του 1900).

Ο Ζολά έγινε το ίνδαλμα της γαλλικής αριστεράς για τη θαρραλέα στάση του στην υπόθεση Ντρέιφους και αυτό επηρέασε ενδεχομένως την αποτίμηση της λογοτεχνικής αξίας του έργου του. Αργότερα, η κριτική, ενθουσιασμένη με τον πιο καθαρόαιμο και προχωρημένο μοντερνισμό του έργου συγγραφέων όπως ο Προυστ και ο Τζόις, αμφισβήτησε τον πρώιμο μοντερνισμό του Ζολά, βασιζόμενη στην εμμονή του στον «νατουραλισμό». Ο Λούκατς, κυρίως με πρόθεση να διαχωρίσει τη ρεαλιστική καλλιτεχνική απεικόνιση της πραγματικότητας από την νατουραλιστική αποτύπωση, δέχεται τη θεμελιακή αντίθεση ρεαλισμού και μοντερνισμού, θεωρεί ωστόσο τον νατουραλισμό ως μια μορφή μοντερνισμού αφού, σύμφωνα πάντα με τον Λούκατς, οι διαφορές τους είναι απλώς στυλιστικές, ενώ υπάρχει ιδεολογική συνέχεια και ενότητα. Ίσως οι φωτογραφίες του Ζολά να φωτίζουν κάπως καλύτερα την καλλιτεχνική του πρόθεση ως προς τις μοντερνιστικές του ανησυχίες κι έτσι η πρόθεση αυτή να δικαιώνεται —αν και πλαγίως— από τη θέση του Λούκατς.