Ο εξόριστος / Γιόζεφ Ροτ

—του Νικόλα Σεβαστάκη—

Πώς διαμορφώθηκε η ιδιαίτερη κεντροευρωπαϊκή αίσθηση της εξορίας; Μέσα από τις μεγάλες καταστροφές του εικοστού αιώνα, τους δυο παγκόσμιους πολέμους και την εξολόθρευση των Εβραίων της Ευρώπης. Τότε που ανάμεσα στη μνήμη της Αυτοκρατορίας και στις δυνάμεις που επέσπευσαν το τέλος της αναδύεται και ο Γιόζεφ Ροτ: σοσιαλιστής, αλκοολικός, αισθηματικά νοσταλγός της παλιάς αυτοκρατορικής Βιέννης, ανιχνευτής του εθνικοσοσιαλιστικού κακού.

Γύρω από τον Ροτ, το μεγάλο θέμα της εξορίας, της εβραϊκότητας, της κρίσης των φιλελεύθερων δημοκρατικών αξιών. Η επώδυνη κατάρρευση της κοσμοπολίτικης ουτοπίας και η εποχή των χαλύβδινων εθνικισμών.

Συστήνω σταθερά τα βιβλία του Ροτ σ’ όσους ενδιαφέρονται για τον ευρωπαϊκό μεσοπόλεμο, νέους κοινωνικούς επιστήμονες, ιστορικούς, ερευνητές των νεωτερικών ιδεολογιών. Για την αυτόνομη λογοτεχνική τους αξία αλλά και για έναν επιπρόσθετο λόγο: γιατί είναι κείμενα που δεν διακατέχονται πρωτίστως από αγωνία πολιτικής δικαίωσης αλλά γραπτά όπου τον πρώτο λόγο έχει η αγωνιώδης αναζήτηση της αλήθειας και η τολμηρή ανάδειξη των τριγμών μιας εποχής.

Ο Ροτ απορεί. Απορεί για το βάθος των αλλοιώσεων στο σώμα της Ευρώπης, για την αδυναμία του αστικού πολιτισμού να υπερασπιστεί βασικές υποσχέσεις. Απορεί και για τη φθορά των όμορφων πραγμάτων καθώς εξαπλώνεται η αδιάκριτη βία και ο φανατισμός που παραμορφώνει τους ψυχικούς κόσμους.

Αυτή η απορία είναι ένα στοχαστικό νήμα που φτάνει ώς τις μέρες μας. Έστω αμήχανα ξετυλιγμένο στις τωρινές, τελείως διαφορετικές, ευρωπαϊκές μας αγωνίες…

Πέθανε σαν σήμερα, το 1939.

* * *

Ο Γιόζεφ Ροτ γεννήθηκε το 1894 από εβραίους γονείς στην Ανατολική Γαλικία (σημερινή Ουκρανία). Σπούδασε φιλοσοφία και γερμανική φιλολογία στο Λέμπεργκ και στη Βιέννη. Το 1916 κατάχθηκε στον αυστριακό στρατό και έλαβε μέρος στον Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο. Στο διάστημα του μεσοπολέμου εργάστηκε ως δημοσιογράφος στη Βιέννη και στο Βερολίνο, όπου έζησε δώδεκα χρόνια (μετά το 1920). Ήδη από το 1922 εντοπίζει και στηλιτεύει από τους πρώτους τον Χίτλερ. Εβραίος ο ίδιος, ασκεί έντονη κριτική στη συμβιβαστική στάση της εβραϊκής κοινότητας. Το πρώτο του μυθιστόρημα, Το δίχτυ της αράχνης, δημοσιεύτηκε το 1923 σε συνέχειες σε αυστριακή εφημερίδα και είχε αρκετή επιτυχία. Το 1926 έμεινε τέσσερις μήνες στη Σοβιετική Ένωση όπου αρχίζει να γράφει τα μυθιστορήματα Φυγή χωρίς τέλος και Ο βουβός προφήτης. Από το 1932 δηλώνει σ’ ένα φίλο του: «Πρέπει να φύγουμε. Θα κάψουν τα βιβλία μας και θα είμαστε εμείς ο στόχος… Πρέπει να φύγουμε ώστε μόνο τα βιβλία μας να παραδοθούν στην πυρά». Στις 30 Ιανουαρίου του 1933, τη μέρα που ο Χίτλερ αναγορεύεται καγκελάριος του Ράιχ, ο Ροτ μεταναστεύει οριστικά στο Παρίσι, όπου θα περάσει τα τελευταία χρόνια της ζωής του φτωχός και αλκοολικός, ως το θάνατό του το 1939. Άφησε έργο εκτεταμένο και ποικίλο: δεκατρία μυθιστορήματα, οχτώ μεγάλα αφηγήματα, τρεις τόμους δοκιμίων και ανταποκρίσεων, αμέτρητα άρθρα. Κυριότερα μυθιστορήματά του: Hotel Savoy (1924), Φυγή χωρίς τέλος (1927), Το εμβατήριο Ραντέτσκι (1932) και Η κρύπτη των Καπουτσίνων (1938). Στο κύκνειο άσμα του, Ο θρύλος του Αγίου Πότη (1939), ο Ροτ, χωρίς να αυτοβιογραφείται, δίνει μια γλαφυρή, γλυκιά και ταυτόχρονη τραγική μυθιστορία της απόλυτης παράδοσης στο πάθος του.

Τίτλοι στη βάση Βιβλιονέτ
(2014)	Η κρύπτη των Καπουτσίνων, Άγρα
(2013)	Ιώβ, Άγρα
(2013)	Ο ιστός της αράχνης, Κριτική
(2012)	Ο Λεβιάθαν, Ροές
(2012)	Χίλιες και δύο νύχτες, Ολκός
(2011)	Η ομολογία ενός δολοφόνου – μέσα σε μια νύχτα, Άγρα
(2010)	Δεξιά κι αριστερά, Ροές
(2010)	Ο ιστός της αράχνης, Κριτική
(2009)	Το εμβατήριο Ραντέτσκυ, Ροές
(2009)	Το εμβατήριο του Ραντέτσκυ, Άγρα
(2007)	Hotel Savoy, Άγρα
(2007)	Η κρύπτη των Καπουτσίνων, Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη
(2006)	Ο θρύλος του Αγίου Πότη, Άγρα
(2005)	Ο βουβός προφήτης, Οδυσσέας
(1993)	Φυγή χωρίς τέλος, Οδυσσέας
(1992)	Η εξέγερση, Εκδόσεις Καστανιώτη
(1989)	Ο ιστός της αράχνης, Κριτική
(1985)	Η κρύπτη των Καπουτσίνων, Οδυσσέας