Ζαν-Πολ Σαρτρ

Η συνύπαρξη προηγείται της συνουσίας. Ο υπαρξισμός ως αντικοσμοπόλιταν.

—του Χρήστου Νάτση—

Μια αφελής —με την σιλερική έννοια της άμεσης, αδιαμεσολάβητης από τη διάνοια— πρόσληψη του υπαρξιστικού «μηνύματος» στο πλαίσιο μιας στήλης σχέσεων, θα έβλεπε τον υπαρξισμό, στην μορφή τουλάχιστον που αυτός έγινε λαϊκό σχεδόν ανάγνωσμα διαμέσου του έργου του Ζαν-Πολ Σαρτρ, ο οποίος σαν σήμερα εγκατέλειψε το μαρτύριο της ελευθερίας εν τω κόσμω, μια φιλοσοφία της ελεύθερης σχέσης, του ασύδοτου σεξουαλικού πειραματισμού με πολλαπλούς συντρόφους, τόσο εν συγχρονία, όσο και εν διαχρονία. «Τίποτα δεν είναι αληθινό, όλα επιτρέπονται» έλεγε ο θρυλικός Χασάν ιμπν Σαμπάχ — και ναι, λέει ο Σαρτρ στο Ο υπαρξισμός είναι ανθρωπισμός, η απουσία θεού μάς δεσμεύει στην ελευθερία, το ερριμμένο στον κόσμο ανθρώπινο υποκείμενο είναι καταδικασμένο να επιλέγει χωρίς καμία μεταφυσική βεβαιότητα a priori επαλήθευσης.

«Η ύπαρξη προηγείται της ουσίας». Φράση-κλειδί της σαρτρικής φιλοσοφίας που σε μια κιρκεγκωριανονιτσεϊκή αντιτελεολογική παράδοση θα αφήσει τον ωκεανό της δυνατότητας να υπερισχύσει έναντι της νήσου της πραγματικότητας, που μια εκ των προτέρων δεδομένη ουσία θα προϋπέθετε. Είναι κανείς αυτό που γίνεται, θα πει ο Σαρτρ, και γίνεται ελεύθερα.

Και εδώ ακριβώς είναι που θα προκληθεί η ρωγμή σε σχέση με πιθανές ηδονοθηρικές αναγνώσεις. Το σεξ ως αντικείμενο της μαζικής κουλτούρας (από την mainstream πορνογραφία μέχρι τους οδηγούς προς ναυτιλομένους του Κοσμοπόλιταν) είναι αυτή η ψυχρή ουσία που αντιμάχεται την ύπαρξη. Ορισμένο με τον πλέον πραγμοποιημένο τρόπο (φυσικοποιημένο δηλαδή ως μια μηχανή παραγωγής ready made* απόλαυσης μέσω τυποποιημένων διαδικασιών — οργασμός με μάνιουαλ) βρίσκεται στον αντίποδα μιας ελεύθερης συναναζήτησης της απόλαυσης. Το σεξ είναι ένα αυτό τούτο συμπαγές στην αμεσότητά του, κάτι τι σαν ένα κουτάλι που πρέπει να μάθεις να το χρησιμοποιείς. Η τεχνική της διαδικασίας υπερισχύει έτσι της δημιουργικής έμπνευσης και της, για να θυμηθούμε τον Αγκάμπεν, βέβηλης επανάκτησης της ανθρώπινης επαφής.

Αντιθέτως, υπαρξιστικά μιλώντας, η σχέση, αυτή η ντεμοντέ λέξη που μοιάζει να έχει απέναντι στο one night stand το στάτους της βδομάδας έναντι του Σαββατοκύριακου, είναι που απολύει τα συμβαλλόμενα μέρη της ελεύθερα στην σεξουαλική πρακτική. Η τριβή με τη σωματικότητα του άλλου στην καθημερινή της λειτουργία (πέραν του μακιγιάζ, σε εξοικείωση με τις σωματικές λειτουργίες που αποκρύπτονται στα πρώτα ραντεβού — ούρηση, αφόδευση, έμμηνος ρύση κ.λπ) επιτρέπει την εκτέλεση της σεξουαλικής πράξης όχι ως ένα επέκεινα της διαντίδρασης αλλά ως στιγμή του συνανήκειν.

(Σαν μεγάλο τοστ μοιάζει.)

* ready made απόλαυση — αισθητή εδώ μια ντυσανική πνοή [Σ.τ.Ε.]

«Η ζωή κανένα νόημα δεν έχει a priori. Είναι στο χέρι μας να της προσδώσουμε νόημα — και η αξία της δεν κρίνεται παρά από το νόημα που ο καθένας επιλέγει».
(Ζαν-Πολ Σαρτρ, Το είναι και το μηδέν)

Τα σαρτρικά δύστυχα

— Άμα δεν έχεις νύχια να ξυστείς,
όλοι θα πουν πως είσαι υπαρξιστής. [Μαργαρίτα Ζαχαριάδου]
— Δεν έχεις γιατί έκοψες τα νύχια,
αλλά διαλέγεσαι με της καρδιάς τα μύχια. [Γιώργος Τσακνιάς]

Δεν σου κάνω τον Άγιο, ααααχ αμάρτησα,
για μια νύχτα παράνομα Σαααρτρ ανάρτησα… [Θοδωρής Τριανταφύλλου]

Οι κλασικοί παραφρασμένοι — ή the classics reclassified
Ζαν-Πολ Σαρτρ

«Ό,τι ξέρω για τη ζωή μου, το έμαθα, νομίζω, από τα βιβλία». (Ζαν-Πολ Σαρτρ, Ναυτία)

«Ό,τι ξέρω για τα βιβλία, το έμαθα, νομίζω, από τη Ζωή».  (Αλέξης Τσίπρας)
[Μαρία Τσάκος]

«Κόλαση είναι οι άλλοι». (Ζαν-Πολ Σαρτρ, Κεκλεισμένων των θυρών)

«Κόλαση είναι οι άλλοι, που την είχαν πιο μεγάλη». [Θοδωρής Τριανταφύλλου]

«Κόλαση εἶναι οἱ Γάλλοι». [Αγνώστου — για την αντιγραφή: Χρήστος Νάτσης]

Επιμέλεια αφιερώματος: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, Ελένη Κεχαγιόγλου, Χρήστος Νάτσης, Θοδωρής Τριανταφύλλου, Γιώργος Τσακνιάς, Μαρία Τσάκος.

* * *

Ο Σαρτρ, η Σιμόν και το Νόμπελ

Άλλες επετειακές αναρτήσεις, εδώ

Άλλες αναρτήσεις στη στήλη «Αυτό δεν είναι πίπα», εδώ