Ο Pacman πάει μουσείο

—του Ermanno Rivetti. Μετάφραση για το dim/art: Γιώργος Τσακνιάς—

Ηλεκτρονικά παιχνίδια στο Museum of Modern Art; Τι άλλο θα ακούσουμε; Αρκετά φρύδια ανασηκώθηκαν καχύποπτα όταν η Paola Antonelli, επικεφαλής έρευνας και ανάπτυξης του MoMA και senior curator αρχιτεκτονικής και design ανακοίνωσε την προσθήκη δεκατεσσάρων ηλεκτρονικών παιχνιδιών (video games), συμπεριλαμβανομένου του κλασικού παιχνιδιού των 80s Pacman, στη συλλογή design. Οι ιδέες που θέτουν εν αμφιβόλω τις συμβατικές  πρακτικές των μουσείων δεν γίνονται εύκολα αποδεκτές, ακόμα και όταν έρχονται από έναν από τους πιο σημαντικούς πολιτιστικούς φορείς παγκοσμίως. Η Antonelli είναι αποφασισμένη να αλλάξει την κρατούσα αντίληψη για το design ως κάτι που αφορά αποκλειστικά έπιπλα και διακοσμητικά αντικείμενα — και το προσπαθεί διοργανώνοντας πρωτότυπες εκθέσεις, βασισμένες όλο και λιγότερο σε αντικείμενα, όπως οι “Mutant Materials in Contemporary Design” (1995), “Design and the Elastic Mind” (2008), και “Talk to Me: Design and the Communication Between People and Objects” (2011). Σε μια προσπάθεια να συναντηθούν οι κριτικοί τέχνης, οι designers και οι λάτρεις των ηλεκτρονικών παιχνιδιών, θα μπορεί κανείς να παίξει τα video games που απέκτησε το MoMA στην έκθεση “Applied Design”, που ανοίγει αυτόν τον μήνα.

The Art Newspaper: Πώς και αγόρασε ηλεκτρονικά παιχνίδια το MoMA;

Paola Antonelli: Το 2006 οργανώσαμε ένα συμόσιο γιατί θέλαμε να συζητήσουμε για τη συλλογή graphic design του μουσείου. Η συλλογή ξεκίνησε τη δεκαετία του 1930 αλλά αποτελείτο κυρίως από αφίσες και εφήμερα τεκμήρια — ένα είδος design που παραμένει σημαντικό αλλά απέχει πολύ από το να μιλάει για το τι είναι το επικοινωνιακό design σήμερα. Μιλήσαμε για τις κατηγορίες που πρέπει να συμπεριλάβουμε: γραμματοσειρές της τυπογραφίας και των υπολογιστών (fonts), τίτλους ταινιών, το design για το interaction και το interface (την κατασκευή ψηφιακών εικόνων για ανθρώπινη χρήση) και μιλήσαμε και για ηλεκτρονικά παιχνίδια. Μπορεί κανείς να δει ένα video game ως κινούμενο κατασκεύασμα, ως εικονογραφικό στοιχείο και ως διαδραστικό design. Επιλέξαμε το τελευταίο.

Πώς επιλέξατε;

Τα κριτήρια ήταν παρόμοια με αυτά του interface design. Το interface έχει να κάνει με συμπεριφορές, όπως ακριβώς τα ηλεκτρονικά παιχνίδια — αν και τα παιχνίδια χαρακτηρίζονται από πολύ περισσότερη ελευθερία και μικρότερη ανάγκη για λειτουργικότητα απ’ ό,τι το interface ενός ΑΤΜ. Η σύλληψη του «διεισδυτικού design πέντε διαστάσεων» (του design που αφορά τόσο το εικονικό περιβάλλον όσο και το περιβάλλον των διαστάσεων στον χώρο) είναι κομβική ως προς το ότι ασχολείται με τον χώρο ενάμεσα στον εικονικό και στον φυσικό κόσμο, που είναι αυτός στον οποίον θα περνάμε τον περισσότερο χρόνο μας στο μέλλον.

Τι αντιδράσεις προκάλεσαν τα προσκτήματα αυτά και τι περιμένετε από την έκθεση;

Είχα ελάχιστες αρνητικές αντιδράσεις — μία από αυτές ήταν ένα πολύ οπισθοδρομικό κείμενο στον Γκάρντιαν (όπου το ΜοΜΑ κατηγορήθηκε για μικροαστική αγραμματοσύνη). Ο  John Maeda, πρόεδρος της Σχολής  Design του Rhode Island, έγραψε επίσης ένα κείμενο, διοργανώθηκε μάλιστα και μια συζήτηση στο ραδιόφωνο για το θέμα. Επέλεξα συνειδητά να μην έχουμε στην έκθεση τη συσκευή του παιχνιδιού, παρά μόνο μια οθόνη και τα σχετικά κοντρόλ, δηλαδή τα απολύτως αναγκαία για να συνδεθείς με το interface. Πιστεύω πως είναι αναγκαίο να δείξουμε ότι τα video games είναι μια σημαντική μορφή design και ότι αυτή η νέα διάσταση αποτελεί μέρος του μέλλοντος.

Είναι παραμελημένο το design στα μουσεία σήμερα; Ο κόσμος ακόμα περιμένει να δει Πικάσο.

Ο Πικάσο αποτελεί ένας μέρος του μουσείου και προφανώς θα αποτελεί πάντα. Και είναι σημαντικό να τον έχουμε, γιατί πιστεύουμε ότι έχει κάτι να διδάξει στο κοινό. Αλλά το ΜοΜΑ δημιουργήθηκε, εκτός των άλλων, και για να είναι ένα μουσείο του καιρού μας, του σήμερα. Έχουμε υποχρέωση να την υποστηρίζουμε την επιλογή αυτή, και το κοινό έχει και αυτή την προσδοκία. Έχουμε αναλάβει μια εκπαιδευτική αποστολή γύρω από την αντίληψη ότι «το μοντέρνο» εξελίσσεται διαρκώς.

Θα πρέπει να σας το ρωτάνε συχνά: είναι τέχνη το design;

Για μένα, το design είναι design. Δεν ξέρω τι είναι τέχνη. Αν μπορεί κάποιος να μου δώσει έναν ορισμό — τι να πω, μπράβο του. Εγώ πάντως δεν μπορώ να την ορίσω, ούτε κι αισθάνομαι την ανάγκη να το κάνω. Πιστεύω πως το design, για να είναι καλό design, χρειάζεται να εμπνέει· αυτό είναι υπεραρκετό. Δόξω τω Θεώ, ο Alfred Barr πρόσθεσε το Τμήμα Αρχιτεκτονικής και Design στο μουσείο κι έτσι δεν χρειάζεται να τσακώνομαι με κανέναν για το θέμα αυτό.

Τι ρόλο παίζουν εκθέσεις όπως το Salone de Mobile στο διεθνές τοπίο του design; Εξακολουθούν να έχουν νόημα;

Κάποτε το design αφορούσε αποκλειστικά τη βιομηχανία και ήταν άρρηκτα συνδεδεμένο με τα μέσα παραγωγής. Αργότερα εξαρτήθηκε περισσότερο από τον τριτογενή τομέα, τις παρουσιάσεις και τις εκθέσεις. Κατά τη γνώμη μου, η γεωγραφία  του design σήμερα ορίζεται από τις σχολές. Δεν μπορείς πια να μιλάς για ιταλικό ή βρετανικό design, είναι ξεπερασμένο. Το θέμα τώρα είναι αν κάποιος προέρχεται από την Ακαδημία Design της Eindhoven ή το Royal College of Art του Λονδίνου. Υπό αυτήν την έννοια, συναντήσεις σαν το Salone εξακολουθούν να έχουν τη σημασία τους γιατί αποτελούν πολύ καλές ευκαιρίες για να κλείνονται δουλειές. Το πρόβλημα είναι ότι το design παρουσιάζει διασπορά προς πολλές κατευθύνσεις και πιστεύω πως έχει μεγάλη σημασία το Salone να ενσωματώνει συμπληρωματικές δράσεις για το design της διάδρασης και του imterface.

Οι διοργανώσεις σας στο ΜοΜΑ ακολουθούν μια πορεία, από εκθέσεις που βασίζονταν κυρίως σε αντικείμενα προς το άυλο. Έχει αλλάξει η αντίληψή σας για το design από τότε που γίνατε curator;

Η αντίληψή μου έχει σαφώς μετακινηθεί προς τις «πέντε διαστάσεις». Το ζήτημα πάντοτε είναι το πώς ζουν οι άνθρωποι και τι μπορεί να κάνει το design προκειμένου να ζουν καλύτερα. Αν το design έχει να πει περισσότερα στον μη υλικό κόσμο, τότε κι εγώ εστιάζω εκεί. Δεν μπορώ να αρνηθώ ότι τα έπιπλα με συναρπάζουν όλο και λιγότερο. Εξακολουθούν πότε πότε να με ενθουσιάζουν ορισμένα κομμάτια, όπως η κουνιστή πολυθρόνα του Dirk Vander Kooij με τίτλο Αέναη Ροή (2011). Είναι αναγκαία η καινοτομία και στον υλικό κόσμο — ειδάλλως πόσες πολυθρόνες χρειαζόμαστε; Πρέπει να δικαιώνουμε τη χρήση των φυσικών πόρων και του χώρου με πραγματικές καινοτομίες, πραγματικό ταλέντο, ακόμη και με φαντασία και απόλαυση. Δεν είμαι τόσο ηθικολόγος ώστε να πιστεύω ότι πρέπει τα πάντα να έχουν κάποιον σκοπό.

Θεωρείτε πως το κυρίαρχο υψηλό design εστιάζει υπερβολικά στην αισθητική;

Δεν θα έλεγα ότι κυριαρχείται από την αισθητική· σε πολλές περιπτώσεις, ωστόσο, πάσχει κάπως από νόημα. Υπάρχουν αρκετοί designers που κάνουν καλή δουλειά, αλλά έχω γίνει πιο απαιτητική.

Πώς φτάσατε να έχετε τόσο ευρεία αντίληψη για το design;

Πιθανότατα έχει να κάνει με το ιταλικό εκπαιδευτικό σύστημα. Κάπου 15.000 άτομα σπουδάζαμε αρχιτεκτονική στο Μιλάνο. Ήταν μια ζούγκλα, αλλά με φοβερή αίσθηση ελευθερίας. Ήμασταν τόσο πολλοί, που δεν ήταν δυνατόν να κάνουμε τίποτα στην πράξη, εργαστηριακά. Έτσι, κάναμε πάρα πολλή θεωρία — κι αυτό που έμαθα είναι ότι η αρχιτεκτονική αποτελεί μέρος του design. Το design είναι μια μέθοδος, ένας τρόπος σκέψης που μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε διαφορετικές κλίμακες και εφαρμογές. Όταν αρχίζεις τη διαδικασία, πρέπει να μετρηθείς με το ταλέντο σου, τα υλικά που έχεις στη διάθεσή σου, τον κύκλο ζωής του αντικειμένου, το περιβάλλον, τους ανθρώπους — αλλά, είτε έχεις να φτιάξεις μια καρέκλα είτε έναν ουρανοξύστη, είναι το ίδιο. Έχω καταλήξει ότι, στα επόμενα χρόνια, το design θα χωριστεί σε θεωρία και εφαρμογή, όπως ακριβώς και η φυσική. Κάποιοι άνθρωποι θα φτιάχνουν πράγματα και κάποιοι θα σκέφτονται πώς αυτά πρέπει να φτιαχτούν.

Ποια είναι τα σημαντικότερα μέτωπα στον κόσμο του design σήμερα;

Πιστεύω πως οι designers κινούνται σε ενδιαφέρουσες κατευθύνσεις και κυριαρχεί μια αίσθηση υπευθυνότητας και αντίληψης των συνθηκών, του περιβάλλοντος, των ανθρώπινων αναγκών και του δίκαιου εμπορίου.

Ένα πρόβλημα είναι πως δεν υπάρχει αρκετή αναγνώριση από την πλευρά των κυβερνήσεων και των κρατικών φορέων, με ορισμένες εξαιρέσεις. Η Ασία είναι πολύ προχωρημένη, εκεί το design έχει μπει στο σχεδιασμό της κρατικής πολιτικής, σε χώρες όπως η Σιγκαπούρη, η Ινδονησία και η Κορέα. Η Δύση είναι πολύ πίσω, γιατί δεν έχει αντιληφθεί τη σημασία, την πολυπλοκότητα και τη διεισδυτικότητα του design.

Applied Design, Museum of Modern Art, New York, 2 March-31 January 2014

Πηγή: The Art Newspaper

Κι αυτό τέχνη είναι για το dim/art