Σεπτέμβρης, με ή χωρίς εισαγωγικά

—της Μαρίας Κατσουνάκη—

Μπορεί ο τίτλος «Σεπτέμβρης» να μη συνδέεται άμεσα με το περιεχόμενο της ταινίας, όμως η αλήθεια είναι ότι δηλώνει αυτό που είπε η σκηνοθέτις της, Πέννυ Παναγιωτοπούλου, σε δημόσια προβολή στο Φεστιβάλ του Τορόντο: το τέλος μιας εποχής και την αρχή μιας άλλης.

Η σχέση, επίσης, που αναπτύσσεται ανάμεσα στην κοπέλα και στον σκύλο, δεν είναι το κεντρικό θέμα, γύρω από το οποίο εκτυλίσσονται τα γεγονότα, εκδηλώνονται ευαισθησίες και αναπηρίες. Η Π. Παναγιωτοπούλου σκηνοθετεί αριστοτεχνικά (βασισμένη σε ένα σενάριο μεγάλης ακρίβειας και οικονομίας, που συνυπογράφει με τη συγγραφέα Κάλλια Παπαδάκη) μια επισκόπηση ζωής. Ετσι όπως κυλάει πίσω από κλειστές πόρτες και μισάνοιχτα ή μισοφωτισμένα παράθυρα, όταν δεν υψώνονται φωνές και κανένας φάλτσος ήχος δεν προδίδει τη «μη κανονικότητα». Ομως, τι είναι «κανονικότητα»; Ενα νεαρό κορίτσι (η ταινία θα ήταν αλλιώς χωρίς την Κόρα Καρβούνη στον πρωταγωνιστικό ρόλο) με μια καθημερινότητα αδιατάρακτη: δουλειά απρόσωπη σε πολυκατάστημα, ένας σκύλος η μοναδική συντροφιά, κλεφτές ματιές – άδηλες επιθυμίες στη ρουτίνα της διπλανής οικογένειας, με τα δύο μικρά παιδιά. Ο σκύλος την ακολουθεί κατά πόδας, τρώνε μαζί, «κουβεντιάζουν», μοιράζονται τη μοναχικότητα της επανάληψης, που είναι την ίδια στιγμή και σανίδα σωτηρίας. Νιώθεις ότι η ηρωίδα κρέμεται από μία κλωστή. Πόσο θα αντέξει; Η κλωστή κόβεται με τον αιφνίδιο θάνατο του σκύλου.

Τι συμβαίνει από εκεί και πέρα αφορά τους θεατές που θα επιλέξουν να δουν τον «Σεπτέμβρη» (θα προβάλλεται στις αίθουσες από την ερχόμενη Πέμπτη). Ομως, η ταινία διαμορφώνεται ανάμεσα στις σκηνές, στα πλάνα, ανάμεσα στα γεγονότα. Στον χρόνο που κυλάει και δεν καταγράφεται, στις στιγμές που συνθέτουν το παζλ της ιστορίας, ή για την ακρίβεια των πολλών ιστοριών, χωρίς να εμφανίζονται στο φιλμ. Το φωτεινό και το σκοτεινό κομμάτι της ζωής συνοδοιπορούν και εξαρτάται προς τα πού εστιάζει κανείς το βλέμμα του. Οπως και στον Σεπτέμβρη, με ή χωρίς εισαγωγικά. Αν τα τραύματα μας καθηλώνουν και μας οδηγούν στην ασφάλεια των βιωμένων στιγμών του παρελθόντος ή μας ωθούν να γυρίσουμε σελίδα. Αν μας συνδέουν με τα οικεία και τα, κουτσά–στραβά, συντεταγμένα ή μας βοηθούν να κάνουμε ένα επόμενο βήμα. Μικρό, ελάχιστο ή μεγαλύτερο, δεν έχει σημασία. Το «επόμενο» είναι εκείνο που μετράει.

Για να κατακτήσει την αυγή μιας νέας «συνάντησης», η ηρωίδα της ταινίας τσαλακώνεται, ταπεινώνεται, προσπαθεί άτσαλα και με τον κίνδυνο της συντριβής να αποκαταστήσει τη σπασμένη επικοινωνία με ανθρώπους που ακολουθούν άλλες διαδρομές, δυσκολεύονται να την κατανοήσουν, τους είναι ξένη, φορτική. Αλλά και η ίδια δεν είναι μόνο θύμα. Οριακά, μετατρέπεται σε θύτη. Προσκολλάται στη διπλανή οικογένεια σαν αδέσποτο, ζητώντας –επαιτώντας, για την ακρίβεια– αυτά που της λείπουν: προσοχή και συναίσθημα. Μόνο όταν λυθεί η πολιορκία, τόσο προς τον εαυτό της όσο και προς τους άλλους, κατορθώνει να βρει μια θέση που της ανήκει. Εστω κι αν είναι σε ένα σλίπινγκ μπαγκ στην παραλία. Η πραγματική κατάκτηση, ούτως ή άλλως, είναι ψυχική όχι υλική.

Ο Σεπτέμβρης είναι και ήταν ένα τεστ για το τι αντέχουμε και τι όχι. Πόσο ο θάνατος, βίαιος ή φυσικός, μας βρίσκει ανυποψίαστους ή έτοιμους από καιρό. Και όπως σοφά σχολίασε ο σκηνοθέτης Στάθης Λιβαθινός (γράφοντας τον επίλογο των παραστάσεων της «Ιλιάδας», την περασμένη Κυριακή στην Πειραιώς): «Μπορεί να είμαστε αδύναμοι αλλά όχι δειλοί». Είναι η φράση που ορίζει τον φετινό Σεπτέμβρη. Στην οθόνη, στη σκηνή, στον δρόμο, στη ζωή μας.