Ανθρωπολογικός κήπος

—της Katherine Brooks για τη Huffington Post. Μετάφραση για το dim/art: Μαρία Τσάκος—

Πριν από εκατό χρόνια, στο Όσλο της Νορβηγίας, έκανε εγκαίνια ένας «ζωολογικός κήπος» με εκθέματα 80 ανθρώπους αφρικανικής καταγωγής. Η αποτρόπαιη και ξενοφοβική αυτή «ατραξιόν» είχε τον τίτλο Το Χωριό του Κονγκό και αποτελούσε μέρος των εορτασμών για τα εκατό χρόνια από τη θέσπιση του νορβηγικού Συντάγματος.

Σήμερα, έναν αιώνα αργότερα, δυο τολμηροί καλλιτέχνες επιχειρούν να μας θυμίσουν αυτό το κομμάτι του παρελθόντος της ηπείρου μας, το οποίο η ευρωπαϊκή κουλτούρα έχει ως τώρα αγνοήσει (ή και συγκαλύψει επιμελώς). Σύμφωνα με τον Mohamed Ali Fadlabi, από το Σουδάν, και τον σουηδοκαναδό Lars Cuzner, το project τους με τίτλο European Attraction Limited είναι μια απόπειρα να ρίξουν φως στο θέμα του μεταμοντέρνου ρατσισμού και της τρέχουσας αντιμετώπισης των μειονοτήτων μέσα από την αναπαράσταση ιστορικών γεγονότων.

Οι Fadlabi και Cuzner πρωτο-ανακάλυψαν την ύπαρξη του «ανθρωπολογικού κήπου» το 2011 και τους έκανε τεράστια εντύπωση το γεγονός πως δεν είχαν ακούσει ποτέ στο παρελθόν τίποτε σχετικά με την ύπαρξή του. «Ξεκινήσαμε το project αυτό από ενδιαφέρον να ακούσουμε την άποψη του κόσμου για εκείνο το Χωριό του Κονγκό, αυτό όμως που ανακαλύψαμε είναι πως κανένας στη Νορβηγία δεν ήξερε καν πως υπήρξε κάτι τέτοιο. Μπορεί να είχαν ακουστά για τέτοιους ζωολογικούς κήπους σε άλλες χώρες, αλλά για την ίδια τη Νορβηγία δεν το γνωρίζανε», γράφουν οι καλλιτέχνες σε email τους προς την εφημερίδα Huffington Post.

Σε μια προσπάθεια να καταλάβουν πώς ένα τέτοιο πολιτισμικό φαινόμενο σβήστηκε από τη συλλογική συνείδηση, η διμελής καλλιτεχνική ομάδα επέλεξε να αναβιώσει αυτή την έκθεση του 1914, φέρνοντας στο προσκήνιο θέματα φυλετικών ανισοτήτων, στο πλαίσιο των φετινών εκδηλώσεων για τη διακοσιοστή επέτειο του νορβηγικού συντάγματος. «Δεν ήταν δυνατόν να μην εκμεταλλευτούμε την ευκαιρία να θέσουμε ερωτήματα για το θεσμό αυτό ο οποίος αποτελεί τη ραχοκοκαλιά ενός έθνους και έχει συμβάλει στη διαμόρφωση της εικόνας του ενάρετου που έχουν οι Σκανδιναβοί για τον εαυτό τους», λένε οι καλλιτέχνες.

Γκραβούρα που εμφανίζεται στο φύλλο της 13ης Μαρτίου 1892 της γαλλικής εφημερίδας Le Petit Parisien απεικονίζει έναν «ανθρωπολογικό κήπο» ιθαγενών από την Καραϊβική στο Jardin d’Acclimatation του Παρισιού.

 Έχουν ήδη αρχίσει να στήνουν την έκθεσή τους κι έχουν απευθύνει έκκληση για βοήθεια από εθελοντές για τον ρόλο των «κομπάρσων» στο εικονικό χωριό. Όπως είναι φυσικό, από τη στιγμή που ανακοινώθηκε το project, πριν τρία χρόνια, έχουν υπάρξει τόσο θετικές όσο και αρνητικές αντιδράσεις. Οι Fadlabi και Cuzner υποστηρίζουν πως έχουν λάβει απειλητικές προειδοποιήσεις τόσο από νεοναζιστικές ομάδες όσο και από αντι-ρατσιστικούς οργανισμούς. Την ίδια στιγμή, ακαδημαϊκοί κύκλοι και επιμελητές εκθέσεων σχολιάζουν θετικά την ιδέα και την προοπτική ότι θα συντελέσει στο ν’ ανοίξει ένας χρήσιμος διάλογος. «Η σημασία του project των Cuzner και Fadlabi είναι αφενός ιστορική και αφετέρου σύγχρονη», γράφει ο Will Bradley, διεθυντής του εκθεσιακού κέντρου Kunsthall Oslo, «εξαιτίας της δυναμικής που έχει να ασχοληθεί με τα ίδια, άλυτα και πολύ επίκαιρα ερωτηματικά τα οποία εγείρονται γύρω από τα πολιτικά και οικονομικά δικαιώματα όλων των ανθρώπων, συμπεριλαμβανομένων και των λαών της Αφρικής ─μα όχι μόνο αυτών─, οι οποίοι έπεσαν θύμα της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας και καταπίεσης».

Ο αυθεντικός «ανθρωπολογικός κήπος», που εγκαινιάστηκε το 1914 από τον βασιλιά της Νορβηγίας, είχε ως εκθέματα αφρικανούς άντρες, γυναίκες και παιδιά οι οποίοι έμεναν σε καλύβες με ψάθινες στέγες, περιτριγυρισμένοι από διάφορα διακοσμητικά ιθαγενών. Σύμφωνα με το The Art Newspaper, πάνω από τους μισούς κατοίκους της Νορβηγίας εκείνη την εποχή, δηλαδή, ενάμιση εκατομμύριο άνθρωποι συνολικά, επισκέφτηκαν την έκθεση ─ η οποία έγινε στην καρδιά του Όσλο και διήρκησε πέντε μήνες.

Η σύγχρονη εκδοχή των Fadlabi και Cuzner, η οποία χρητοδοτείται εν μέρει από τον φορέα Public Art Norway, θα εγκαινιαστεί στις 15 Μαϊου 2014 και στην επίσημη ιστοσελίδα τους δέχονται αιτήσεις για συμμετοχή του κοινού στο project. «Είναι ευπρόσδεκτοι όλοι όσοι πιστεύουν στη σπουδαιότητα του διαλόγου για την αποικιοκρατία, για το ρατσισμό και την ισότητα, από οπουδήποτε και αν προέρχονται», γράφουν. «Το καινούργιο Χωριό του Κονγκό έχει ως στόχο να θέσει ερωτήματα για τη συλλογική απώλεια μνήμης, για τη διαδικασία με την οποία χτίζεται ένα έθνος και για το μήνυμα της νορβηγικής εναρετότητας».

Πλάνα αρχείου από τον εορτασμό των εκατό χρόνων του νορβηγικού συντάγματος (1914)

Σημείωση του dim/art: Η είδηση —και το εικαστικό σχόλιο των Fadlabi και Cuzner— εστιάζει προφανώς στην ρατσιστική αντιμετώπιση ανθρώπων που, λόγω του χρώματος της επιδερμίδας τους, αποτελούσαν κάτι το αξιοπερίεργο στις αρχές του 20ού αιώνα στην Ευρώπη. Ωστόσο δεν μπορούμε να μη σχολιάσουμε και την άλλη πλευρά του ζητήματος: γιατί ένας «ανθρωπολογικός κήπος» να είναι απαράδεκτος και ένας «ζωολογικός κήπος» να είναι αποδεκτός; Γιατί σήμερα στην Ευρώπη η κοινή γνώμη φρίττει στην ιδέα να εκτίθενται άνθρωποι αλλά δέχεται ακόμη να εκτίθενται χιμπαντζήδες, πιγκουίνοι ή καμηλοπαρδάλεις;

* * *

Εδώ άλλες αναρτήσεις από την κατηγορία  Ελευθερία Λόγου/δικαιώματα