—του Γιάννη Παπαθεοδώρου για τη στήλη Ανώμαλα ρήματα—
Ας ξεκινήσουμε με την είδηση που δημοσιεύτηκε στην Καθημερινή.[1] Σύμφωνα με την πρόσφατη έρευνα, που εκπονήθηκε από τις 23 έως τις 27 Ιουνίου 2014 σε τυχαίο δείγμα 1.045 ατόμων, ερευνητές από το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, το Διεθνές Πανεπιστήμιο της Ελλάδας και το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης διαπιστώνουν πως οι συμπολίτες μας σε ποσοστό 75,25% είναι βαθιά πεπεισμένοι ότι η κρίση της ελληνικής οικονομίας ήταν προσχεδιασμένη από διάφορα ξένα και εξωθεσμικά κέντρα. Στην ίδια ερεύνα, το 68,66% των ερωτηθέντων υποστηρίζει ότι το φάρμακο ενάντια στον καρκίνο έχει βρεθεί αλλά δεν δίνεται σε ευρεία κυκλοφορία, ενώ το 58,74% ισχυρίζεται ότι η επίθεση στους δίδυμους πύργους ήταν αποτέλεσμα καλά οργανωμένου σχεδίου των ΗΠΑ για να επιβάλουν την εξωτερική τους πολιτική. «Και η δαιμονοποίηση των ΗΠΑ καλά κρατεί», συνεχίζει το άρθρο της Καθημερινής, «με το 27% των ερωτώμενων να πιστεύουν ακόμη και ότι ο Νιλς Αρμστρονγκ δεν πάτησε ποτέ στη Σελήνη το 1969 και η προσελήνωση είχε σκηνοθετηθεί σε ερημική τοποθεσία! Επιπλέον, «η καχυποψία επεκτείνεται και στην εγχώρια πολιτική, με το 60,86% των συμμετεχόντων στην έρευνα να πιστεύουν στην εβραϊκή καταγωγή του πρώην πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη»∙ κατανοητό, αν σκεφτεί κανείς πως, στην ίδια έρευνα, η Ελλάδα κατέχει τη «θλιβερή ευρωπαϊκή “πρωτιά”, του αντισημιτισμού «με το ποσοστό να κυμαίνεται στο 70%, ξεπερνώντας ακόμη και παραδοσιακά αντισημιτικές χώρες, όπως η Γαλλία».
Γράφτηκαν πολλά και ενδεχομένως να γραφτούν ακόμη περισσότερα για αυτή την έρευνα, που αναδεικνύει τις «θεωρίες συνωμοσίας» ως κυρίαρχη πολιτική συμπεριφορά των συμπολιτών μας, ιδιαίτερα μέσα στην κρίση. Πολλοί εντόπισαν το κοινωνικό ρίζωμα που έχει αποκτήσει πλέον η ανορθολογική σκέψη, η αντιδραστική μισαλλοδοξία, το αντιδυτικό πνεύμα, η cult φαντασία του «ψεκάσματος». Οι περισσότερες από αυτές τις αναλύσεις είναι σωστές αλλά αναπαράγουν ένα προαποφασισμένο –και βεβαίως, δίκαιο – ηθικοπολιτικό στιγματισμό του φαινόμενου. Φοβάμαι ωστόσο ότι αδικούν την ίδια τη δυναμική του, καθώς το συγκρίνουν με μια εξιδανικευμένη και πρότυπη «αυθεντική» ερμηνεία της πολιτικής πραγματικότητας, που μάλλον δεν υπήρξε ποτέ στους καιρούς της μαζικής κουλτούρας και της μιντιακής δημοκρατίας.
Τι είναι άραγε οι «θεωρίες συνομωσίας»; Ένα παρανοϊκό στυλ σκέψης, αναπαράστασης και αφήγησης της πραγματικότητας; Μια μετάλλαξη του κλασικού φασισμού που απλώς καλλιεργεί μονότονα τον ρατσισμό και τον αντισημιτισμό; Μια μορφή άμυνας της «Τάξης» που διαρκώς απειλείται από τους λογής -λογής «Άλλους» της παγκοσμιοποίησης; Ενδεχομένως να είναι όλα αυτά μαζί∙ αρκεί να συμφωνήσουμε πως παράλληλα είναι μια διευρυμένη μορφή πολιτισμικής πρακτικής και μια μορφή γενικευμένης πολιτικής ερμηνείας, που, πάνω απ’ όλα, παράγει νόημα γύρω από «τη σχέση του λαού με την εξουσία», και μάλιστα με τη διεκδίκηση της ισότιμης συμμετοχής και αναγνώρισης του «λαού» απέναντι στην «εξουσία». Με άλλα λόγια, είναι ίσως η τυπικότερη νεοτερική έκφραση του λαϊκισμού.
Το ενδιαφέρον σε αυτή τη διαδικασία είναι πως οι «θεωρίες συνωμοσίας» επιχειρούν να περιορίσουν τις πολλαπλές ερμηνείες της πραγματικότητας, αναδεικνύοντας τη μία και μόνη «αποκαλυπτική αλήθεια». Η πλοκή της αφήγησης στηρίζεται πάντα σε ένα «μυστικό», η εξέλιξή της βασίζεται σε «κρυφούς ρόλους», σε μια πολυκεντρική δράση και βέβαια σε μια τελική απειλή. Η συνωμοσία «είναι παντού», και τα γεγονότα συνδυάζονται ακριβώς επειδή υπάρχει ένα αδιόρατο νήμα ελέγχου∙ συνήθως από κάποιους κρυφούς «εξουσιαστές» που κυβερνούν τη μοίρα αυτού του κόσμου.
Από τα περίφημα «Πρωτόκολλα της Σιών» μέχρι τον «Κώδικα Ντα Βίντσι», οι «θεωρίες συνομωσίας» στηρίζονται σε μια «μπανάλ σημειολογία» που εμπλέκει τις λαϊκές μάζες στην «επικράτεια των σημείων»: οι δομές επιφάνειας αποκαλύπτονται δήθεν μέσα από τις δομές βάθους. Αν ζούσε ο Ρολάν Μπαρτ, θα δικαιωνόταν πλήρως για τα γραπτά του στις μακρινές Μυθολογίες. Η συνωμοσιολογική αντίληψη είναι εντέλει η μυθοποιημένη εκδοχή ενός ύφους και ενός ήθους για την ίδια τη γνώση, που βασίζεται σε μια «υπερβολικά δικαιολογημένη αλήθεια». Ο Π. Α. Ταγκίεφ συμπλήρωσε αυτή την προβληματική, προσθέτοντας την κρίσιμη παράμετρο της λαϊκιστικής επαναμάγευσης του κόσμου, που έχει ως βασικό πυρήνα την «εβραιοφοβία».
Αυτή η λαϊκιστική δίψα για την «κρυμμένη γνώση» συνοδεύεται σχεδόν πάντα με τον ανάλογο δείκτη ημιμάθειας ή αμάθειας. Δεν είναι τυχαίο πως στην ίδια έρευνα αναφέρεται πως «στο σκέλος των ερωτήσεων γνώσεων, μόνο το 6,5% βρήκε και τις τέσσερις σωστές απαντήσεις σε στοιχειώδη ζητήματα πολιτικής και ιστορίας». Και βέβαια, η συνωμοσιολογία συνοδεύεται και με την άρνηση της κοινωνικής συνοχής και αλληλεγγύης: «Επιρρίπτοντας ευθύνες για την κρίση σε εξωτερικούς παράγοντες», οι συμπολίτες μας που πιστεύουν σε όλα αυτά τα απίθανα πράγματα «δηλώνουν ελάχιστα διατεθειμένοι να συνεισφέρουν στη διάσωση της χώρας». Αυτό το τελευταίο εύρημα θα πρέπει να μας απασχολήσει σοβαρά και να μας ανησυχήσει ιδιαίτερα. Φαίνεται τελικά ότι δίπλα στις οικονομικές όψεις της κρίσης, βαθαίνει η υπόγεια πολιτισμική διάρρηξη του κοινωνικού ιστού, που οφείλεται στους συνεχόμενους «ψεκασμούς» των συμπολιτών μας. Το πραγματικά ενδιαφέρον στοιχείο άλλωστε είναι πως αρκετοί από αυτούς που σχολίασαν διαδικτυακά την εν λόγω έρευνα, δήλωσαν πως και η ίδια η έρευνα είναι «στημένη» για να εξυπηρετήσει κάποια σκοτεινά συμφέροντα. «Αρχή του παραμυθιού, καλημέρα σας!»
[1] http://www.kathimerini.gr/776648/article/epikairothta/ellada/ellhnes-kaxypoptoi-ftiaxnoyn-neoys-my8oys
* * *
Εδώ άλλες αναρτήσεις από τη στήλη Ανώμαλα ρήματα
dimart 
Σχολιάστε