Ο Ντάριο Φο στην Αθήνα της μεταπολίτευσης

—της Ειρήνης Βεργοπούλου—

Και ενώ συνεχίζονται τόσο τα αφιερώματα στον Ντάριο Φο, που πέθανε πριν από περίπου δύο εβδομάδες, στις 13 Οκτωβρίου 2016, σε ηλικία ενενήντα ετών, όσο και οι αποτιμήσεις του έργου αυτού του εξαιρετικά δημοφιλούς στις σκηνές του κόσμου, αν και αμφιλεγόμενου, τολμηρού και αντισυμβατικού θεατρικού συγγραφέα, θυμόμαστε κάποια από τα μάλλον σημαντικότερα και ιστορικότερα ανεβάσματα έργων του στο ελληνικό θέατρο. Αφορμή στάθηκε η ανακάλυψη στα οικογενειακά «κιτάπια» των αυθεντικών προγραμμάτων από τις παραστάσεις του Θεάτρου Τέχνης την περίοδο 1974- 1975, και του θιάσου «Άλφα», τις περιόδους 1978-1979/80.

Πιο συγκεκριμένα, ευθύς μετά την πτώση της Δικτατορίας, Ο Κάρολος Κουν εγκαινιάζει τη σεζόν φθινόπωρο του ’74 με το ρηξικέλευθο έργο του Φο «Η Ισαβέλλα, τρεις καραβέλλες κι ένας παραμυθάς», που είχε πρωτοανέβει στο Μιλάνο το 1963. Είναι στην πραγματικότητα ένα θεατρικό μέσα σε ένα άλλο θεατρικό, όπου το ιστορικό πρόσωπο του Κολόμβου προσεγγίζεται από την ευφυΐα του Ιταλού συγγραφέα, με τρόπο ειρωνικό και ανατρεπτικό: πρόκειται για έναν σαρκασμό ως προς τους παντοτινούς μηχανισμούς εξουσίας. Η επιλογή του Κουν –που την ίδια σεζόν θα συνέχιζε με Μπρεχτ και με το έργο «Τρόμος και αθλιότητα του Τρίτου Ράιχ»– δεν ήταν τυχαία. Ήταν μάλλον ο δικός του τρόπος να σχολιάσει την παντοδυναμία των ΗΠΑ, λίγο καιρό μετά την πτώση της χούντας.

Στην παράσταση συμμετείχαν βασικά στελέχη του Θεάτρου Τέχνης, που έγραψαν τη δική τους ιστορία στους κόλπους του, και βρίσκονταν τότε στο αποκορύφωμα της ταλαντούχας πορείας τους: Γιώργος Λαζάνης, Ρένη Πιττακή, Γιάννης Μόρτζος, ο Βασίλης Παπαβασιλείου ως Επίσκοπος – ένας πολυμελής εξαίρετος θίασος.

Τη δική του σημαντική διαδρομή έγραψε βέβαια και το ανέβασμα του «Δεν πληρώνω, δεν πληρώνω», με το ζευγάρι των Μιλανέζων και τις εξαφανισμένες σακούλες με τα ψώνια, που ο Φο είχε γράψει στα 1974, και στην Ελλάδα έχει συνδεθεί με την ιστορική παράσταση από τον θίασο των Ληναίου-Φωτίου, την περίοδο 1979-1980 και 1980-1981. Η μεγάλη καλλιτεχνική και εμπορική επιτυχία της, θα οδηγούσε στην επανάληψή της από τον ίδιο θίασο, το 1986, το 1997, καθώς και στην επόμενη δεκαετία, με αφορμή την επικαιρότητα του έργου λόγω κρίσης. Έναν χρόνο νωρίτερα, πάντως, από την πρώτη παρουσίαση του «Δεν πληρώνω», το Θέατρο «Άλφα» είχε ανεβάσει το 1977 το «Ένα τυχαίο ατύχημα», έργο γραμμένο από τον Φο το 1970, ένα αιχμηρό σχόλιο για την αληθινή ιστορία της… εκπαραθύρωσης του συλληφθέντος αναρχικού Τζιουζέπε Πινέλλι από ένα αστυνομικό τμήμα στο Μιλάνου το 1969 — ο πρωτότυπος τίτλος εξάλλου ήταν: «Ο τυχαίος θάνατος ενός αναρχικού».