Στο μεταξύ, πίσω στη Γη…

Η Νίκη Κωνσταντίνου-Σγουρού και η Μαρία Τοπάλη διαβάζουν βιβλία για παιδιά και τα συζητούν μεταξύ τους — γραπτά. Κάθε Τρίτη!

Oliver Jeffers: Στο μεταξύ, πίσω στη Γη…
Μετάφραση: Φίλιππος Μανδηλαράς
Εκδόσεις Ίκαρος, 2023

Η Νίκη στη Μαρία:

Ο υπότιτλος του βιβλίου είναι ένα μικρό μαγικό ξόρκι «Βρίσκοντας τη θέση μας στον χώρο και τον χρόνο» και ήδη νιώθω πως με έχει κερδίσει, γιατί με αυτές τις μαγικές λέξεις οδηγό κάνω πολλά από τα πράγματα που κάνω: ακούω ιστορίες, σημειώνω, ρωτάω, περπατάω, ταξιδεύω. Το βιβλίο είναι μια πρόσκληση αναζήτησης, πλοήγησης και τοποθέτησης και ο Jeffers είναι ο μπαμπάς που επιλέγει να μεγαλώσει τα παιδιά του με ιστορίες. Το δηλώνει ευθέως από την πρώτη σελίδα του βιβλίου, το οποίο μοιάζει με έναν τρόπο να απαντάει σε πολλά από τα ερωτήματα που έχουμε θέσει ως τώρα σε αυτόν τον μεταξύ μας διάλογο. Πώς να μιλήσεις στα παιδιά για πράγματα που ίσως σε δυσκολεύουν; Πώς να εξηγήσεις και πώς να απευθυνθείς πραγματικά; Πώς να φτιάξεις μια μυθοπλασία που όμως δεν είναι μυθοπλασία; Η μορφή του ανθρώπου που μεγαλώνει τα παιδιά του με ιστορίες, λοξοκοιτάζοντάς από τον καθρέφτη καθώς οδηγεί, μου είναι τόσο τρυφερά οικεία που ξεκινάω να το διαβάζω θετικά προκατειλημμένη. Θετικά προκατειλημμένη και γιατί βλέπω πως αυτό το βιβλίο συμπληρώνει δύο προηγούμενα – βιβλία γράμματα στα παιδιά του – περισσότερο σημειώσεις για τη ζωή και το μέλλον και λιγότερο παραδοσιακά παραμύθια, το «Βρισκόμαστε εδώ» και το «Εσύ και εγώ» (επίσης στον Ίκαρο, το 2018 και το 2021 αντίστοιχα). Συνδέεται με αυτές τις προηγούμενες απευθύνσεις καταστατικά και εικαστικά, συμπληρώνοντας έναν κύκλο αυτοβιογραφικό. Με τα δύο του παιδιά στο πίσω κάθισμα του αυτοκινήτου, λοιπόν, ταξιδεύει στο διάστημα, για να μιλήσει όμως για τη γήινη ιστορία της βίας. Κάνει ένα μικρό και απλουστευμένο μάθημα ιστορίας που εισάγει πετυχημένα την έννοια του χρόνου. Ξεκινάει από τις κοντινές και πιο εύκολα προσβάσιμες περασμένες δεκαετίες και καθώς απομακρύνεται από τη γη κινούμενος προς τους μακρινούς πλανήτες πλησιάζει το όλο και πιο ανοίκειο μακρινό παρελθόν και τις βίαιες διαμάχες του. Με αυτό το άνοιγμα στο μακρινό και παίζοντας με τα ρευστά όρια του παρελθόντος και του μέλλοντος, μέσα στο παροντικό του αυτοκίνητο ταξιδεύει και αφηγείται. Γράφει αυτό το βιβλίο γιατί ελπίζει να βρει έναν τρόπο να μιλήσει για τον εμφύλιο στην Ιρλανδία και τα καταφέρνει, γιατί ενώ δεν αναφέρει πουθενά την ίδια την Ιρλανδία, επιτρέπει τη διατύπωση ερωτημάτων, την επίσκεψη στο παρελθόν. Δίνει έτσι ένα πλαίσιο για να βρούμε τη θέση μας στον χώρο και τον χρόνο. Εκεί είναι φυσικά όλο το εικονογραφικό σύμπαν του, το δικό του εικαστικό λεξιλόγιο, οι εικόνες που μαθαίνουμε να εντοπίζουμε και να συνδέουμε από βιβλίο του σε βιβλίο του. Μια κρυμμένη πάπια εκεί που πολεμούν αυτοκράτορες. Και όταν η διαδρομή τελειώνει, ο οδηγός παρκάρει το αυτοκίνητο, κουβαλάει στην αγκαλιά του τα κοιμισμένα παιδιά κρατώντας τα κλειδιά, κι εγώ λιγάκι βουρκώνω. Όχι για αυτό που λέει το ίδιο το βιβλίο, αλλά για την πρόθεσή του. Για το μαγικό ξόρκι.

Η Μαρία στη Νίκη:

Σωστά κι ολόσωστα τα λες — είναι η εικοστή συνομιλία μας, και να ’σου πάλι ο Τζέφερς, όπως στην αρχική. Σαν να κάνουμε μαζί του ένα είδος επανεκκίνησης. Ενώ είναι σαφώς ένα βιβλίο γνώσης, όπως το περιγράφεις, με μπόλικη ιστορία αλλά και με περιήγηση στο ηλιακό μας σύστημα, εμένα μου μένει η ατμόσφαιρα. Την ατμόσφαιρα, σωστά το λες, την φτιάχνει αυτός ο πατέρας, που είναι μάλλον ο συγγραφέας-πατέρας. Τα παιδιά του τρώγονται σαν τον σκύλο με τη γάτα, όπως όλα τα φυσιολογικά αδέρφια σε όλο τον κόσμο. Αλλά, φυσικά, μαζί τους έρχεται το αρχέτυπο της έριδας στο προσκήνιο, και η πιο αρχετυπική έριδα είναι ασφαλώς η αδελφοκτονία, δηλαδή ο εμφύλιος. Οπότε θα δεχτώ ότι μιλά (και) για την Ιρλανδία. Ε, και το ξέρουμε πια καλά ότι για να φτιάξεις ειρήνη πρέπει να συνυφάνεις τις ζωές των ανθρώπων στο νήμα μιας κοινής αφήγησης. Τα ρεύματα θέλουν μια κοίτη για να ενωθούνε σε ποτάμι. Και ασφαλώς θα του βγάλουμε το καπέλο για το εύρημα να κινείται με ιλιγγιώδη ταχύτητα προς το πλανητικό μέλλον και ταυτόχρονα να εκτινάσσεται ολοένα και βαθύτερα στο παρελθόν, και μάλιστα στο βίαιο παρελθόν. Το βλέπεις ότι νομιμοποιεί απόλυτα στη σκέψη μας την εκδοχή της ανθρώπινης ιστορίας ως ιστορίας πολέμων και βίας; Εδώ θα καταπιούμε λιγάκι πικρό σάλιο ή και καθόλου σάλιο. Θα ξεροκαταπιούμε, απλώς, και θα ανασηκώσουμε αμήχανα τους ώμους. Ας είναι λοιπόν κάθε βήμα προς το μέλλον γερά δεμένο με τη βυθομέτρηση του παρελθόντος, σαν να είναι αδύνατον το ένα χωρίς το άλλο. Σαν να είναι η πορεία προς το μέλλον ένας ιδιόρρυθμος χορός που συνεχώς πισωγυρνά. Σαν να είναι το στραμμένο πίσω βλέμμα ένα είδος τιμήματος που πρέπει να πληρωθεί για να προχωρήσουμε; Θα σταματήσω εδώ, αυτή η επινοητικότητα του Τζέφερς με τις αναλογίες βάζει την αναγνώστρια σε κανονικό τριπ. Όταν γυρίσουν πίσω ροχαλίζοντας στην αγκαλιά του πατέρα, τα μικρά αδερφοφάγα διαβολάκια έχουν πια κοινή την εμπειρία της νυχτερινής αυτοκινητάδας πίσω τους. Αυτό μας κάνει να ελπίζουμε πως θα σφυρηλατήσει τον δεσμό τους στο μέλλον. Αλλά τί κούραση θα πρέπει να κουβαλά αυτός ο πατέρας — δεν μπορώ να μην το σκεφτώ. Ίσως ο Τζέφερς μου επέτρεψε να το σκεφτώ.