Γλυκά Αρχαία

Σημειώσεις μιας Φιλολόγου

—της Ρούλας Καλαρά—

Χιλιάδες λέξεις έχουν γραφτεί και θα γραφτούν ακόμα για το πώς πρέπει να διδάσκονται τα Αρχαία στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Και άκρη δεν έχει βγει. Πειράματα επί πειραμάτων, με όλο και χειρότερα αποτελέσματα.

Όταν διορίστηκα, θυμάμαι, στο Δημόσιο, αρχές της δεκαετίας του ’80, δεν διδάσκονταν Αρχαία στο Γυμνάσιο παρά μόνο από μετάφραση. Αυτή η επιλογή είχε, κατά τη γνώμη μου, αποδώσει πολύ σε ό,τι αφορά την αρχαιογνωσία των μικρών μαθητών. Τη μοναδική χρονιά που δίδαξα εγώ σε Γυμνάσιο, στο Κιάτο, την εποχή που ήμουν σε δυσμένεια και γινόταν η ΕΔΕ μου για το ζήτημα των «άθεων καθηγητριών» του 3ου Λυκείου της Κορίνθου, ήταν μια υπέροχη εμπειρία. Σε αντίθεση με τους λυκειόπαιδες, τα παιδιά δεν είχαν άγχος, υπήρχε αγάπη για το μάθημα, καλές επιδόσεις. Ιλιάδα και Οδύσσεια, Ιστορίες απ’ τον Ηρόδοτο επιλεγμένες με φρόνηση. Πέταγε η τάξη. Και μάθαινε και χαιρόταν. Είκοσι χρόνια πέρασαν μέχρι να ξαναβρεθώ σε Γυμνάσιο. Και όλα είχαν αλλάξει.

Τα Αρχαία από το πρωτότυπο είχαν επιστρέψει στο Γυμνάσιο με τον χειρότερο δυνατό τρόπο. Ήταν λες και κάποιος το είχε βάλει στόχο να μισήσουν τα παιδάκια τα Αρχαία και να μη μάθουν απολύτως τίποτα, ούτε για τη γλώσσα ούτε για τον αρχαίο πολιτισμό. Έτσι, όταν κλήθηκα να διδάξω το μάθημα στην Α’ Γυμνασίου στο Μαράσλειο, βρέθηκα σε αδιέξοδο. Κυριολεκτικά, τραβούσα τα μαλλιά μου. Έπρεπε να δουλέψω με ένα Ανθολόγιο Αρχαίων Κειμένων απίστευτης δυσκολίας για παιδάκια 12 χρονών και μικρότερα, που είχαν ακόμα προβλήματα με τα Νέα Ελληνικά και αγνοούσαν στοιχειώδεις κανόνες ορθογραφίας και σύνταξης. Να σημειώσω εδώ ότι στο σχολείο μου φοιτούσαν παιδιά από διάφορες γειτονιές της Αθήνας και από ποικίλα Δημοτικά και ήταν ολοφάνερη η διαφορά στο επίπεδο γνώσης της μητρικής γλώσσας.

Σύντομα έμαθα να ξεχωρίζω από ποιο σχολείο προερχόταν κάθε παιδί και από ποιον δάσκαλο είχε περάσει. Και τότε πληροφορήθηκα για πρώτη φορά από παλιότερους συναδέλφους, που υπέφεραν για χρόνια στο Γυμνάσιο, ότι στα Δημοτικά δεν διδάσκονταν πλέον κανόνες ορθογραφίας, γραμματικής και συντακτικού. Δεν διορθώνονταν καν τα λάθη — για να μην πληγωθούν και κομπλεξαριστούν, λέει, τα παιδάκια. Τα αποτελέσματα της ανεπεξέργαστης και μηχανιστικής εφαρμογής των εκπαιδευτικών αυτών συστημάτων τα βιώναμε πάντως εμείς στο Γυμνάσιο ως ολέθρια.

Από το πρώτο κιόλας γραπτό ελληνικής γλώσσας που μου παρέδωσαν τα παιδιά μέσα στην τάξη συνειδητοποίησα τη δυσάρεστη πραγματικότητα. Απίστευτη αμάθεια, που μου ήταν άγνωστη στο Πολυκλαδικό όπου υπηρετούσα όλα τα προηγούμενα χρόνια. Το καθήκον λοιπόν με καλούσε να μάθω Αρχαία σ’ αυτά τα παιδάκια τα οποία όμως είχαν μεγάλα κενά στη μητρική τους γλώσσα. Σε τέτοιο βαθμό απελπίστηκα που αναπόλησα τον Ζούκη. Σκέφτηκα να φέρνω κρυφά τα κείμενα από τα οποία είχα πρωτοδιδαχθεί εγώ και οι συνομήλικοί μου Αρχαία και να τους διδάξω από κει. Ήταν αδύνατον, φυσικά, και μπροστά μου είχα ένα υποχρεωτικό αναλυτικό πρόγραμμα του Υπουργείου και μια συγκεκριμένη ύλη να διδάξω από το μοναδικό «νόμιμο» εγχειρίδιο του Οργανισμού, σε απόλυτο συντονισμό με τα άλλα τμήματα της ίδιας τάξης του σχολείου.

Κατέφυγα, λοιπόν, στη Σύμβουλο Φιλολόγων της περιοχής του σχολείου μου. Τι να κάνουν και οι έρμοι οι Σύμβουλοι, όσο ικανοί κι αν είναι, όταν δεν έχουν σχεδόν καμιά αρμοδιότητα. Ήταν της γενιάς μου. Μιλήσαμε με ανοιχτά χαρτιά. Συμφωνήσαμε απολύτως. Με αυτά τα βιβλία δεν επρόκειτο να μάθουν Αρχαία τα παιδιά. Ακόμα χειρότερα, θα μισούσαν τα Αρχαία για όλη τους τη ζωή. Τη ρώτησα γιατί επιλέχθηκαν, αφού ακόμη και οι Σύμβουλοι παραδέχονταν ότι αποτελούν κακή επιλογή. Η απάντησή της, που τη θυμάμαι και την επαναλαμβάνω συνέχεια από τότε ως συνεκδοχή των εκπαιδευτικών επιλογών εν γένει στην Ελλάδα: «Ήταν η πιο φτηνή πρόταση στον διαγωνισμό σχολικών βιβλίων που είχε προκηρυχθεί. Υπήρχαν άλλες, εξαιρετικές προτάσεις, αλλά απορρίφθηκαν ως ακριβές!»

Και να με λοιπόν με τα δωδεκάχρονα έντρομα παιδάκια, να πρέπει να τους διδάξω τις τρεις κλίσεις και τα ρήματα, με δοτικές, τις αυξήσεις, τους αναδιπλασιασμούς και τα ρέστα! Μέσα από κείμενα ακατανόητα. Κυριολεκτικά, κινέζικα. Ένας Γολγοθάς για όποιον εκπαιδευτικό θέλει να κάνει τη δουλειά του και να έχει αποτελέσματα στη μεγάλη πλειονότητα των μαθητών, αν όχι σε όλους. Θυμάμαι τα βλέμματα των παιδιών: άδεια. Πλήρης σύγχυση. Η στενοχώρια μου δεν περιγράφεται. Έσπαζα το μυαλό μου να βρω κάτι να σπάσω τον τοίχο της άρνησής τους.

Ένα μεσημέρι, αρχή χρονιάς ακόμα, γυρνώντας από το σχολείο στενοχωρημένη, βρίσκομαι στο φούρνο της γειτονιάς μου για ψωμί. Καθώς περιμένω, βλέπω δίπλα μου μια γυάλα με μαλακές καραμέλες με γεύσεις φρούτων. Ήσαν τυλιγμένες με ωραία γυαλιστερά χαρτάκια με την εικόνα του φρούτου που τη γεύση του είχε η καθεμιά. Και εκεί μπροστά στον φούρναρη, μου ήρθε η ιδέα. Μια ιδέα που την εφάρμοσα χωρίς διακοπή τα επόμενα δέκα χρόνια, μέχρι να βγω στη σύνταξη. Αγόρασα μια σακούλα καραμέλες και το επόμενο πρωί την πήρα μαζί μου στο σχολείο μέσα στην τσάντα μου. Όταν έφτασε η ώρα της μισητής Γραμματικής στην Πρώτη Τάξη, έκανα την ανακοίνωση: «Όποιος κλίνει σωστά «η θάλασσα της θαλάσσης», θα πάρει μια καραμέλα για βραβείο!» Στην αρχή ξαφνιάστηκαν και δεν αντέδρασαν τα παιδιά. Βγάζω τη σακούλα και την αδειάζω στη μέση στο τραπέζι. Το τι επακολούθησε δεν περιγράφεται. Και ακόμα περισσότερο δεν περιγράφεται η επίδοση των παιδιών στους μήνες που ακολούθησαν μέχρι το τέλος της χρονιάς.

Από το επόμενο μάθημα η Γραμματική έγινε παιχνίδι.
«Κυρία, θα το πω, αλλά να μου βρείτε γεύση φράουλα!»
«Κυρία, θέλω λεμόνι!»
«Κυρία, στον Αλέξανδρο δώσατε κεράσι, σε μένα γιατί δεν δώσατε;»
«Κυρία, η Χριστίνα πήρε δύο!»

Θυμάμαι ακόμα τα πρόσωπα απέναντί μου και τις παρέες. Γιατί μέχρι να φτάσουνε στην Τρίτη Γυμνασίου και να με αποχαιρετήσουν, είχαν δημιουργηθεί παρέες στην τάξη και το παιχνίδι είχε γίνει ομαδικό. Τα βραβεία, στα δύσκολα κεφάλαια, αναβαθμίζονταν σε σοκολατάκια. Κάθε μέρα εξετάζονταν με τη σειρά και οι 25 στο μάθημα της ημέρας. Με μια ερώτηση, ένας ένας. Η καραμέλα εκσφενδονίζονταν από την έδρα και ο τροπαιοφόρος της Υποτακτικής και του «τιμάω-τιμώ» την άρπαζε στον αέρα. Όποιος δεν ήξερε, μέχρι να τελειώσει ο γύρος των ερωτήσεων, τα είχε πια μάθει από τους άλλους και απαντούσε σε επανάληψη. Την καραμέλα δεν την έχανε κανείς.

Το μεγάλο γλέντι, όμως, ήταν το παιχνίδι με τις ομάδες. Σημειώναμε τη βαθμολογία και οι νικητές έπαιρναν ολόκληρη τη σακούλα. Ακόμα θυμάμαι τις «δύσκολες» ερωτήσεις που έκριναν τη νίκη: «Ποια είναι τα παραθετικά του «αγαθός»;» «Ποιος θα πει την Προστακτική Παρακειμένου του «ρίπτομαι»;» «Πώς σχηματίζεται η Ευκτική του «τιμώ»;» — και πάει λέγοντας. Σιγά σιγά το παιχνίδι επεκτάθηκε και σε άλλα μαθήματα, με πολύ καλά αποτελέσματα. Κιλά ολόκληρα καραμέλες ψώνισα από το φούρνο. Και ελίτσες σοκολατένιες και σοκολατάκια. Ο φούρναρης ήταν ενήμερος για τον προορισμό τους.

Όποια Πρώτη Τάξη αναλάμβανα στο Γυμνάσιο, την διεκδικούσα και τις επόμενες χρονιές και την έφτανα μέχρι την Τρίτη, για να έχω πλήρη την ευθύνη, να παρακολουθώ την εξέλιξη και να μπαλώνω τις τρύπες που οφείλονταν σε μένα και στα δικά μου προηγούμενα μαθήματα. Και στο τέλος κάθε Τρίτης Γυμνασίου, όταν πια είχαμε είχαμε χορτάσει καραμέλες, είχαμε γίνει οικογένεια και στενοχωριόμασταν με το χωρισμό, έκανα άλλο ένα έξοδο. Είχα ανακαλύψει στην Πολιτεία τις εκδόσεις Penguin της κλασικής αγγλικής λογοτεχνίας με 2,5 ευρώ το βιβλίο. Αγόραζα από ένα βιβλίο για τον καθένα, ως αποχαιρετιστήριο δώρο. Ευτυχώς, όλοι πια είχαν πάρει το Lower. Το τι Jane Austen και αδελφές Bronte διάβασαν οι μαθητές μου δεν λέγεται.

* * *

Εικόνα εξωφύλλου: Από εργασία στην αρχαία ελληνική γλώσσα από το Πειραματικό Γυμνάσιο Πανεπιστημίου Μακεδονίας Τάξη Γ΄ Γυμνασίου, με υπεύθυνη καθηγήτρια τη φιλόλογο Ζαρκογιάννη Εύα 

* * *

H Ρούλα Καλαρά θυμάται επεισόδια και σκηνές από τη θητεία της στο δημόσιο ελληνικό σχολείο, στο οποίο εργάστηκε επί 30 συναπτά έτη. Ιστορίες αστείες, σκληρές, τραγελαφικές, φαιδρές ή στενάχωρες, όπως ακριβώς και το ελληνικό σχολείο που τόσα χρόνια τώρα περιμένει τη μεταρρύθμιση που δεν γίνεται.

* * *

Εδώ άλλες αναρτήσεις από την κατηγορία  Σημειώσεις μιας φιλολόγου