Γιατί η Κίνα κλέβει πόλεις, κωμοπόλεις και κτίρια;

Πραγματικά δεν γνωρίζουμε, αλλά, αν γνωρίζει κάποιος, αυτός είναι ο Phil Thompson.

—του Ryan O’Hanlon. Μετάφραση για το dim/art: Γιώργος Θεοχάρης—

Το Χάλστατ της Αυστρίας βρίσκεται στην Κίνα. Το ίδιο και ο Πύργος του Άιφελ, το Ταζ Μαχάλ, το άγαλμα-σύμβολο του Ρίο ντε Τζανέιρο «Χριστός ο Λυτρωτής» και το Μανχάταν, η κατασκευή του οποίου ολοκληρώνεται σύντομα. Υπάρχουν και άλλα επίσης, και είναι όλα μέρος αυτού του παράξενου (για εμάς τους Δυτικούς, ή τουλάχιστον για τον Δυτικό που υπογράφει το παρόν) πολλαπλασιασμού των κατασκευών που αποκαλούνται «πόλεις-αντίγραφα». Πρόκειται για χωριά και κτίρια και πόλεις στην Κίνα που κατασκευάζονται ως αντίγραφα μη κινεζικών τόπων απ’ όλο τον κόσμο – και σ’ αυτά ζουν άνθρωποι. Το Χάλστατ της Κίνας έχει μια τεχνητή λίμνη, και εισήγαγαν περιστέρια για να το κάνουν να μοιάζει ακόμα περισσότερο με το αυθεντικό Χάλστατ.

Πολλά απ’ αυτά τα γνωρίζουμε χάρη στους καλλιτέχνες Sebastian Acker and Phil Thompson, οι οποίοι ταξίδεψαν στην Κίνα και κατέγραψαν αρκετά λεπτομερώς τις «πόλεις-αντίγραφα». Τώρα ελπίζουν να ταξιδέψουν σε όλες τις περιοχές που έχουν αντιγραφεί για περαιτέρω έρευνες έτσι ώστε να αποκτήσουν –και μαζί μ’ αυτούς κι εμείς– μια καλύτερη ιδέα για το τι στην ευχή συμβαίνει εκεί. Έχουν ξεκινήσει μια εκστρατεία Indiegogo για να χρηματοδοτήσουν το ταξίδι και την έρευνά τους. Μίλησα με τον Thompson χθες μέσω e-mail σε μια προσπάθεια να καταλάβω τι είναι αυτές οι πόλεις-αντίγραφα.

Πού ακούσατε για πρώτη φορά ότι οι Κινέζοι αντιγράφουν πόλεις;

Για πρώτη φορά διαβάσαμε για τις πόλεις αυτές σε ένα άρθρο στο Spiegel Online, το οποίο αναφερόταν στο αντίγραφο του Χάλστατ που χτιζόταν στην επαρχία Γκουανγκντόνγκ. Και οι δύο είχαμε κάνει ξεχωριστές έρευνες πάνω στις σύγχρονες αναπαραγωγές στον σχεδιασμό και την τέχνη και γι’ αυτό και οι δύο βρήκαμε το άρθρο συναρπαστικό. Το ψάξαμε λίγο περισσότερο και ανακαλύψαμε ότι υπήρχαν πολλές τέτοιες πόλεις παντού στην Κίνα, οι οποίες κάλυπταν αρχιτεκτονικά στυλ απ’ όλο τον κόσμο.

Δεν τα καταλαβαίνω αυτά τα πράγματα. Στις μέρες το κάθε τι συνδέεται με κάτι άλλο, και οτιδήποτε κάνουμε αντιγράφει κάτι άλλο κατά κάποιον τρόπο, αλλά αυτές οι πόλεις και τα κτίρια είναι τόσο παράξενα! Πρόκειται απλώς για μία επιχειρηματική αρπαχτή; Ή μήπως υπάρχει κάποια βαθύτερη, ξέρω ’γω, περισσότερο πολιτισμική επιθυμία από πίσω;

Είναι αλήθεια ότι τα περισσότερα πράγματα είναι αντίγραφα με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Αλλά αυτές οι πόλεις είναι μοναδικές, όχι μόνο εξαιτίας της κλίμακάς τους, αλλά και εξαιτίας του γεγονός ότι κατοικούνται. Η Αμερική έχει τον Disney World και το Λας Βέγκας, αλλά σ’ αυτά τα μέρη η ψευδαίσθηση είναι μόνο προσωρινή. Οι κάτοικοι στις πόλεις-αντίγραφα ζουν τις ζωές τους σε αυτές τις ψευδαισθήσεις.

Οι πόλεις αυτές υπάρχουν για πολλούς διαφορετικούς λόγους. Δεν μπορεί ένας και μόνο λόγος να εξηγήσει την ύπαρξή τους. Πρόκειται μάλλον για την κορύφωση πολλών διαφορετικών περιστάσεων. Ένας από τους κύριους λόγους είναι η ανάπτυξη της μεσαίας και της ανώτερης τάξης στην Κίνα. Μια σημαντική μερίδα ανθρώπων έχουν γίνει πολύ πλούσιοι πολύ γρήγορα, και αυτοί οι άνθρωποι θέλουν έναν τρόπο για να επιδείξουν τον πλούτο τους. Στο καθεστώς του Μάο η δημόσια επίδειξη πλούτου δεν θα ήταν δυνατή, αλλά στη σύγχρονη Κίνα επιτρέπεται. Ωστόσο, λαμβάνοντας υπόψη την πρόσφατη ιστορία της Κίνας, οι Κινέζοι δεν έχουν ένα κοινωνικό μοντέλο ευημερίας. Υπό τον Μάο, η ταξική διαστρωμάτωση είχε συνθλιβεί και η επίδειξη πλούτου συνήθως δεν επιτρεπόταν∙ έτσι, οι Κινέζοι έχουν στραφεί προς τη Δύση για να βρουν τρόπους μέσω των οποίων να επιδείξουν τις νεοαποκτηθείσες περιουσίες τους. Η υιοθέτηση των δυτικών στυλ ίσως να είναι μια προσπάθεια εκ μέρους τους να αντιγράψουν μια ήδη καθιερωμένη έτοιμη κοινωνική στάση.

Ένας άλλος λόγος για την ύπαρξη αυτών των πόλεων θα μπορούσε να είναι η τεράστια κατασκευαστική φούσκα που λαμβάνει χώρα αυτή την εποχή στην Κίνα. Τεράστιοι αριθμοί νέων κτιρίων κατασκευάζονται, πολλά από τα οποία δεν έχουν ποτέ χρησιμοποιηθεί. Οι κατασκευαστικές εταιρείες προκειμένου να προσελκύσουν κατοίκους στις κατασκευές τους ίσως να δημιουργούν πόλεις-αντίγραφα, έτσι ώστε τα δικά τους κτίρια να ξεχωρίζουν ανάμεσα στις μυριάδες των κτιρίων που εγκαινιάζονται κάθε μέρα. Κατά ειρωνικό τρόπο, ακριβώς το ότι πρόκειται για αντίγραφα είναι που τα καθιστά μοναδικά στην αγορά.

Αλλά γενικά η Κίνα έχει μακρά ιστορία αντιγραφής, ιδιαίτερα στην αρχιτεκτονική και τις τέχνες. Για αιώνες οι αυτοκράτορες αναπαρήγαν εδάφη που είχαν κατακτήσει στους κήπους των παλατιών τους. Αυτές οι κατασκευές συχνά περιλάμβαναν την πανίδα και τη χλωρίδα των κατακτημένων περιοχών. Η ικανότητα να αντιγράφουν και να συντηρούν στοιχεία μιας μακρινής χώρας φανέρωνε τον έλεγχο του αυτοκράτορα πάνω στην κατακτημένη περιοχή.

Επιπλέον, η Κίνα επιθυμεί να αντιγράψει τη Δύση και να αποκτήσει ως χώρα την παγκόσμια πρωτοκαθεδρία. Πολλοί Κινέζοι θαυμάζουν τη Δύση ως ένα ιδανικό∙ έτσι, η κατασκευή αυτών των πόλεων θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένας τρόπος για την επιτάχυνση της προόδου τους, ένας γρήγορος τρόπος παραγωγής επιτευγμάτων μέσω της προσομοίωσης.

Ποιες είναι οι επιπτώσεις αυτού του γεγονότος; Βασικά, διαγράφουν κάτι κινέζικο και το αντικαθιστούν με κάτι που δεν είναι κινέζικο. Μπορεί αυτό να είναι θετικό;

Η διχοτομία ανάμεσα στο να είναι κάτι κινέζικο και στον να μην είναι ουσιαστικά δεν λειτουργεί σ’ αυτή την περίπτωση. Αυτές οι πόλεις είναι προϊόν του κινέζικου πολιτισμού και της κινέζικης ιστορίας. Μπορεί να είναι αντίγραφα, αλλά το γεγονός ότι η Κίνα το βρίσκει φυσικό να δημιουργεί τέτοιους τόπους λέει πολλά για τις φιλοσοφικές διαφορές τους με τη Δύση.

Αν αυτό είναι θετικό ή όχι είναι δύσκολο να το πει κανείς. Οι περισσότερες από τις πόλεις που επισκεφθήκαμε ήταν μισοάδειες. Θα έχει ενδιαφέρον να δούμε αν αυτή η τάση θ’ αντέξει στον χρόνο.

Και τι γίνεται με τις πόλεις που αναδημιουργούνται; Κανείς δεν κατέχει τα πνευματικά δικαιώματα για το σχέδιο μιας πόλης, δεδομένου ότι οι πόλεις είναι αενάως αναπτυσσόμενες οργανικές οντότητες, σύμφωνοι. Αλλά δεν ενέχονται στην περίπτωση αυτή δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας; Υπό μία έννοια, φαίνεται σαν οι αρχιτέκτονες να κλέβουν.

Υπάρχει μια έντονη διαμάχη πάνω σ’ αυτό το ζήτημα. Όλες οι πόλεις που επισκεφτήκαμε είναι αντίγραφα κτιρίων που είναι πολύ παλιά για να εξακολουθούν να προστατεύονται από τη δυτική νομοθεσία περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Εντούτοις, υπάρχουν ορισμένα χαρακτηριστικά που δεν μπορούν να τα αντιγράψουν, όπως το σύστημα φωτισμού στον Πύργο του Άιφελ – αυτό εξακολουθεί να προστατεύεται ως πνευματική ιδιοκτησία. Στην Κίνα δεν υπάρχουν ειδικές διατάξεις σχετικά με τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας που σχετίζονται με την αρχιτεκτονική, πράγμα που σημαίνει ότι η κάθε περίπτωση αντιμετωπίζεται πολύ διαφορετικά. Το κτίριο Wangjing SOHO που σχεδιάστηκε από την Zaha Hadid αυτή τη στιγμή αντιγράφεται, ενώ το πρωτότυπο είναι ακόμα υπό κατασκευή. Ανάλογα με το πώς θα εξελιχθεί αυτή η υπόθεση, θα τεθεί ένα προηγούμενο για μελλοντικά αντίγραφα.

Πήγατε και στο σπίτι του Ai Weiwei. Τι σκέφτεται εκείνος για όλο αυτό;

Τον ρωτήσαμε για τα συναισθήματά του προς την αρχιτεκτονική που αντιγράφει το σπίτι του, το οποίο συνδυάζει πολλά αρχιτεκτονικά στοιχεία, αλλά έχει το δικό του στυλ. Δήλωσε ότι αρχικά νιώθει κολακευμένος που κάποιος επιλέγει να αντιγράψει ένα από τα κτίρια του, αλλά ότι πάντα καταλήγει θυμωμένος γιατί ποτέ δεν αντιγράφουν το κτίριο σωστά. Αντιγράφουν μόνο το στυλ της πρόσοψης και όχι το συναίσθημα ή την αντίληψη του κτιρίου. Είπε ότι αρκετά συχνά το εσωτερικό των κτιρίων είναι εντελώς διαφορετικό και δεν ταιριάζει με το εξωτερικό (με τα παράθυρα και οι πόρτες να βρίσκονται σε περίεργες θέσεις). Αυτό, είπε, οφείλεται στο γεγονός ότι οι άνθρωποι που κάνουν τα αντίγραφα δεν έχουν ποτέ βιώσει το εσωτερικό των πρωτότυπων, και έτσι είναι αναγκασμένοι να το δημιουργούν ανεξάρτητα. Η πρόσφατη τάση της αντιγραμμένης αρχιτεκτονικής, κατά τη γνώμη του, οφείλεται στην αυξημένη χρήση του σχεδιασμού μέσω ηλεκτρονικών υπολογιστών στην αρχιτεκτονική διαδικασία. Δήλωσε ότι τώρα οι αρχιτέκτονες μιλούν τη γλώσσα των υπολογιστών και «χρησιμοποιούν τρία κουμπιά – copy, paste και delete».

Μια τελευταία ερώτηση που είναι αδύνατον να απαντηθεί: Όλο αυτό είναι καλό ή κακό, ή ακόμα προσπαθείτε να βγάλετε άκρη;

Υπάρχουν τόσοι πολλοί παράγοντες που συμβάλλουν στο φαινόμενο που είναι πραγματικά αδύνατον ν’ απαντήσει κανείς σ’ αυτό το ερώτημα. Επιπλέον, καθώς είμαστε και οι δύο από την Ευρώπη, προφανώς επισκεπτόμαστε αυτές τις πόλεις φορτισμένοι με όσα έχουνε διδαχθεί για τις αναπαραγωγές. Πρέπει να προσπαθήσουμε να σκεφτούμε έξω από αυτό που πολιτισμικά θεωρούμε σωστό / λάθος, καλό / κακό. Από πολλές απόψεις, τα προβλήματα που έχουν οι Δυτικοί με αυτές τις πόλεις είναι εξίσου παράξενα με τις ίδιες τις πόλεις, ειδικά αν λάβουμε υπόψη μας την ιστορία της Δυτικής αρχιτεκτονικής – η αντιγραφή δεν είναι σε καμία περίπτωση κάτι καινούργιο στον τομέα. Όταν επισκεπτόμαστε τις αυθεντικές πόλεις θέλουμε να εμπλακούμε με τους κατοίκους για να καταλάβουμε τι είναι αυτό που πραγματικά κάνει τους ανθρώπους να έχουν τόσο έντονα συναισθήματα για τα αντίγραφα.

Πηγή: Pacific Standard Magazine