Παροράματα και ημαρτημένα

—της Ελένης Κεχαγιόγλου—

Στις παλαιότερες εκδόσεις, της εποχής της στοιχειοθεσίας, στο τέλος του βιβλίου εμφανίζονταν συχνά-πυκνά τα «Παροράματα», ένας πίνακας που δήλωνε τα τυπογραφικά σφάλματα ή τα λάθη από αβλεψία ή (απλώς από) απροσεξία. Μερικές φορές, μάλιστα, τα «Παροράματα» δεν ήταν δεμένα μαζί με το βιβλίο, διότι ο εκδότης είχε δει τα λάθη στο τυπωμένο χαρτί και είτε δεν πρόφταινε τη βιβλιοδεσία είτε δεν ήθελε ή δεν άντεχε να περιμένει την (αβέβαιη, ούτως ή άλλως) δεύτερη έκδοση του τίτλου. Οπότε, τύπωνε τις σελίδες με τα σφάλματα  υπό τον τίτλο «Παροράματα» και τις ενέθετε, άδετες, στο βιβλίο. Κι έτσι, ο καινούργιος τίτλος εμφανιζόταν στα βιβλιοπωλεία δηλώνοντας, ευθύς εξ αρχής, με ειλικρίνεια, ότι επρόκειτο για έργο ανθρώπινο, στο οποίο κι αν  δεν αποφεύχθησαν οι απροσεξίες, πάντως δηλώνονται από σεβασμό προς τον αναγνώστη.

Ανέκαθεν με συγκινούσαν τα παροράματα, και άρχισαν να με συγκινούν περισσότερο από τότε που εργάζομαι στις εκδόσεις και γνωρίζω πόσο παλεύουν να νικήσουν τα λάθη οι εμπλεκόμενοι στην έκδοση ενός βιβλίου — και πόσο καταδικασμένοι είναι να ηττηθούν. Διότι, είναι βέβαιον, μόλις πιάσουν στα χέρια τους το πρώτο φρεσκοτυπωμένο αντίτυπο, το λάθος θα είναι εκεί και θα τους σφυρίζει αναιδώς, με χαιρεκακία.

Σήμερα, που η παραγωγή ενός βιβλίου είναι υπόθεση της τεχνολογίας και όχι δουλειά χειρωνακτική, τα «Παροράματα» έχουν εξαφανιστεί, διότι στην επανέκδοση ενός βιβλίου είναι απλούστατο, και ελάχιστα κοστοβόρο, να διορθωθούν τα λάθη της προηγούμενης έκδοσης, και μάλιστα δίχως να τα αντιληφθεί κανείς. Έχουν λοιπόν εξαφανιστεί, κατά κανόνα, τα παροράματα — και ωστόσο, ανθίζουν  τα ημαρτημένα (οι αστοχίες, τα λάθη, τα σφάλματα). Τα οποία αυτά ημαρτημένα είτε τα υποδεικνύουν οι αναγνώστες στους εκδότες, είτε μετά μανίας τα αναζητούν όσοι διαφωνούν με τις απόψεις που εκφράζει ένας συγγραφέας (λ.χ., έχει χυθεί πολύ μελάνι για τα ημαρτημένα του Λεξικού Μπαμπινιώτη, έχει κυκλοφορήσει μέχρι και βιβλίο).

Μου φαίνεται, λοιπόν, πως κάπως έτσι προχωρά και η εποχή· δεν έχουμε πια ανάγκη τα Παροράματα (τη δήλωση ότι, ναι, έκανα λάθος, δεν φοβάμαι ούτε ντρέπομαι να το πω, διότι όλοι κάνουν λάθη, ωστόσο το παραδέχομαι για να προχωρήσουμε), αλλά οι πάντες μπορούν, μετά βεβαιότητας δε απόλυτης, να υποδείξουν τα ημαρτημένα (τα θεμελιώδη λάθη) — των άλλων, ποτέ τα δικά τους, διότι σημασία δεν έχει το βέλτιστον αλλά το ποιος θα κερδίσει στο παιχνίδι των εντυπώσεων. Κι αυτό αφορά, βέβαια, όλους τους τομείς: τις ανθρώπινες σχέσεις, τις εργασιακές, την πολιτική, τα πάντα· διότι όποιος παραδεχτεί λάθος (και μάλιστα χωρίς να χρεώσει το δικό του λάθος σε άλλον) θεωρείται είτε αδύναμος είτε ανόητος.

Οι σκέψεις αυτές προέκυψαν χάρη στη «συζήτηση» που άνοιξε μετά τα «γεγονότα στην ΕΡΤ». Έχει ενδιαφέρον, κι εδώ, ποια θεωρεί «ημαρτημένα» ο καθείς, ανάλογα με την «ιδεολογική τοποθέτησή» του, πώς ξεχνά τι θεωρούσε ως «ημαρτημένον» ο ίδιος άνθρωπος χτες, αλλά και πώς, και πάλι και ξανά, οι περισσότεροι αδυνατούν αφενός να σταθούν στο σημαντικό σφάλμα, ώστε να διορθωθεί, ώστε να μη γίνουν ωραιότατη σούπα τα μικρά «διορθωτικά λάθη» και τα σπουδαία «πραγματολογικά λάθη» που πλήττουν το νόημα και την κατανόηση. Και, ασφαλώς, φυσικά, κανείς δεν έχει να βγάλει ένα χαρτί με κάνα-δυο σειρούλες παροράματα. Όχι.

Έτσι, στο σώμα της ΕΡΤ έχει γραφτεί ένα κείμενο αμαρτωλό από το συγγραφικό χέρι των πολιτικών προϊσταμένων της, οι οποίοι την αντιμετώπισαν σαν φτηνό (με την έννοια της ποιότητας) κρατικό προϊόν κακής αφήγησης. Ένα κείμενο, που έχει να επιδείξει πλήθος αδιάφορων ηρώων, με μόνο τους αίτημα «εγώ ελπίζω να τη βολέψω», στη συντριπτική τους πλειοψηφία ανίκανων να προσλάβουν την έννοια του «δημόσιου αγαθού», αλλοτριωμένοι καθώς είναι (όχι όλοι — αλλά πολλοί) από το έθος «τρώω από τον κρατικό κορβανά». Και παράλληλα, άλλους, που αν και είχαν όλες τις προδιαγραφές να λάμψουν ως πρωταγωνιστές, συντρίφτηκαν κι εξοβελίστηκαν στο περιθώριο μιας κακής αφήγησης. Η ΕΡΤ δεν υπήρξε ούτε literary (που θα λέγαμε στο χώρο του βιβλίου για τη λογοτεχνία αξιώσεων) ούτε mass market, ευπώλητη. Διότι το συγγραφικό χέρι των πολιτικών προϊσταμένων της δεκάρα δεν έδινε για τη δημιουργία συγκεκριμένου προφίλ, που θα απευθύνεται σε κάποιο, βρε αδερφέ, τάργκετ γκρουπ (το σε όλους, δεν το συζητώ), όπως κάθε (λίγο) σοβαρός άνθρωπος που ασχολείται με τα ΜΜΕ φροντίζει να κάνει.

Το κυρίαρχο αυτό ημαρτημένο ισχυρίζεται τώρα πως έρχεται να το σώσει ο Αντώνης Σαμαράς (εάν το κείμενο αυτό ήταν sitcom κωμωδία, στο σημείο αυτό θα ακούγονταν γέλια), βάζοντάς του λουκέτο (με τη λογική «αποφασίζομεν και διατάσσομεν»), εγκαλώντας μάλιστα όσους αντιδρούν στην αντιδημοκρατική πράξη του ότι πρόκειται για «δεινόσαυρους απαρχαιωμένων ιδεοληψιών» και ότι εκείνος (που λίγους μήνες πριν, αγνοώντας τους εταίρους του στην κυβέρνηση, τοποθετούσε τον Αιμίλιο Λιάτσο επικεφαλής) έχει την πολιτική βούληση να αλλάξουν όλα αυτά — καταγγέλλει, άρα, ως βασικό ημαρτημένο, το δικό του ημαρτημένο. Και προτείνει, το «βιβλίο ΕΡΤ», στη συγγραφική ομάδα του οποίου ανήκε, να ριχτεί, ας πούμε, στην πυρά, διότι εκείνος «ξαναγράφει» το «εμβληματικό έργο» ΝΕΡΙΤ. Αλλά ξεχνά πως η Λένα Μαντά, π.χ., δεν μπορεί αιφνιδίως να γίνει Μάρω Δούκα — μπορεί να αλλάξει ύφος, αλλά μόνο εάν εμπιστευθεί μια ομάδα πάρα πολύ καλών editors.

Από την άλλη, αιφνιδίως, μερίδα του «αναγνωστικού κοινού», που μέχρι πρότινος χλεύαζε το «κακό μυθιστόρημα» ΕΡΤ, τώρα το ανάγει σε «έργο-σταθμό», και ξεχνά ότι πλήθος ανίκανοι άνθρωποι βρίσκονταν στο δημόσιο μέσο χάρη στα μέσα τους — το ξεχνά, μόνο και μόνο επειδή οι ίδιοι σήμερα παριστάνουν τους ήρωες. Και με τον τρόπο αυτό ξεχνά τους ικανούς, που, και πάλι, αδικούνται.

Θέλω να πω, το μεγάλο ημαρτημένο είναι του Σαμαρά, και πρέπει να μην του επιτρέψουμε να «εκδώσει» αντιδημοκρατικά, ως δικό του, ένα βιβλίο που ανήκει σε όλους μας. Αλλά κι αν δεν γράφουμε τώρα τα παροράματα αυτής της ιστορίας (ως, παράλληλα, θα οφείλαμε), τουλάχιστον ας μη μετατρέψουμε σε ήρωες εκείνους που ο δεξιοτέχνης συγγραφέας θα απαξιούσε να εντάξει στο βιβλίο του. Ας ασχοληθούμε, επιτέλους, και ο καθείς με τα παροράματά του — για να πάψουν να είναι αδόμητα τα οράματά του.

Παροράματα και ημαρτημένα υπάρχουν παντού. Και νομίζω πως μόλις ανακοίνωσα μια καινούργια στήλη για το dim/art.