Από μια προκλητική προσεχή έκθεση στο Metropolitan Museum μέχρι τα προς υιοθέτηση γατάκια του Kitty City, η Τέχνη εξερευνά έναν καταπληκτικό νιάου κόσμο.
—του Robin Kembalest. Απόδοση για το dim/art: Μαρία Τσάκος—
Η έκθεση με τίτλο Balthus: Cats and Girls είχε αρχικά ειχε αρχικά τον τίτλο: «Παίρνοντας τη γατίσια τέχνη στα σοβαρά». Και ήταν ακριβής: τα αιλουροειδή και τα θηλυκά συναντώνται σε αφθονία στο έργο του γενημένου στη Γαλλία εικονιστικού ζωγράφου ο οποίος, όταν έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 91 ετών, το 2001, είχε ήδη τύχει μεγάλης αναγνώρισης πάρα το γεγονός ότι στις ΗΠΑ, όπου θα φιλοξενηθεί η εν λόγω έκθεση (από τις 25 Σεπτεμβρίου, στο Metropolitan Museum of Art), δεν έχει παρουσιαστεί δουλειά του τα τελευταία 30 χρόνια.
Αυτός είναι και ο λόγος που το ευρύ κοινό δε θα γνωρίζει πως οι γάτες του δεν είναι καθόλου χαριτωμένες ή κυκλοθυμικές, αλλά μάλλον δυσοίωνοι ηδονοβλεψίες σκεπτικών κοριτσιών στην εφηβεία τους, που ο Balthus διάλεξε να ζωγραφίσει σε πόζες αινιγματικές και ερωτικά φορτισμένες.
Υπαινικτικές, ακόμα και ενοχλητικές για τον σύγχρονο θεατή, ίσως να αποδειχθούν ακόμα πιο προκλητικές απ’ ότι την τελευταία φορά που το Met φιλοξένησε μεγάλη έκθεση του καλλιτέχνη, το 1984. Αναγνωρίζοντας πως κάποια έργα ίσως προσβάλλουν τους θεατές, το μουσείο προσέθεσε τον υπότιτλο Paintings and Provocations («Έργα ζωγραφικής και Προκλήσεις»).
Εστιάζοντας σε έργα από τα μέσα της δεκαετίας του ’30 ως και τη δεκαετία του ΄50, η έκθεση συμπίπτει με την κυκλοφορία από τον εκδοτικό οίκο Rizzoli του βιβλίου Balthus and Cats («Ο Balthus και οι Γάτες») το οποίο ιχνηλατεί το μοτίβο στο οποίο πρωταγωνιστεί η γάτα, μοτίβο που διατρέχει την καριέρα του καλλιτέχνη. Η Met θα εκθέσει —για πρώτη φορά— τα χαριτωμένα σχέδια με μελάνι που έκανε ο Balthus σε ηλικία 11 χρόνων για τη σειρά Mitsou, την ιστορία που έγραψε με ήρωα έναν αδέσποτο γάτο. Το βιβλίο εκδόθηκε το 1921 από τον Rainer Maria Rilke που ήταν στενός φίλος της οικογένειάς του.
Αργότερα, ο Balthus άρχισε να συνδυάζει τα αιλουροειδή του με δίδυμα ή έφηβα κορίτσια που τα παρουσίαζε σε πόζες τις οποίες η επιμελητήτρια του μουσείου, Sabine Rewald, περιγράφει ως «αυτό-αναφορική χαύνωση» — καθισμένες σε καρέκλες, παραδομένες σε μία ονειρική κατάσταση, με σηκωμένες τις φούστες τους γύρω απ΄ τους μηρούς ώστε να αποκαλύπτουν το εσώρουχό τους, άλλοτε με επίγνωση του εαυτού τους και άλλοτε όχι. Τα μοντέλα του μεγάλωσαν αλλά η εμμονή του Balthus με τα νυμφίδιά του εξακολούθησε. Οι γάτες στο πλάι τους —να τρίβονται πάνω τους υπαινικτικά, να πίνουν γάλα ή απλά να κοιτάνε με ενδιαφέρον προς τον θεατή (κάτι που τα ίδια τα μοντέλα δεν κάνουν ποτέ)— βρίσκονται σε διάλογο με την εκκολαπτόμενη γυναικεία σεξουαλικότητα. Και το κυριότερο: λειτουργούν μεσα στον πίνακα ως υποκατάστατα του ίδιου του καλλιτέχνη.
Η έκθεση αυτή στο Met θα είναι το δεύτερο αφιέρωμα στις γάτες που έχει να παρουσιάσει η Νέα Υόρκη αυτή τη σεζόν. Το πρώτο έρχεται από το Brooklyn Museum με την έκθεση Divine Felines: Cats of Ancient Egypt («Ιερά Αιλουροειδή: Γάτες της Αρχαίας Αιγύπτου»), μια εγκατάσταση που θα εξευρευνήσει τη θέση της γάτας, του λιονταριού και άλλουν αιλουροειδών στην αιγυπτιακή κοινωνία, θρησκεία και καθημερινότητα και που θα έχει διάρκεια αρκετών μηνών.
Συνεπώς, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, η καλλιτεχνική απεικόνιση της γάτας στην τέχνη υπάρχει εδώ και αιώνες, με την μορφή θεότητας, κηνυγού, συντρόφου ή κλέφτη. Τα τελευταία χρόνια, ειδικά με την ανέλιξη της γάτας σε διαδικτυακό μιμίδιο*, η εικόνα της μικρής γάτας έχει συνδυαστεί με το κιτς. Παρά ταύτα, οι γάτες έχουν οριοθετήσει την περιοχή τους και μέσα στην avant-garde τέχνη.
Ένα ορόσημο στα χρονικά της πρωτοποριακής τέχνης με γάτες υπήρξε το βιβλίο έκδοσης 1994 Why Cats Paint: A History of Feline Aesthetics («Γιατί ζωγραφίζουν οι Γάτες: Η Ιστορία της Αισθητικής των Αιλουροειδών»). Κάνοντας κοπιώδη χρήση φωτογραφίας και άπταιστης ορολογίας Τέχνης, το βιβλίο αποκαλύπτει της καλλιτεχνικές δημιουργίες αιλουροειδών με ονόματα όπως Minnie, the Abstract Expressionist, Bootsie, the Trans-Expressionist και Princess, the Elemental Fragmentist και άλλων εν τη γενέσει καλλιτεχνών. Δεν είναι λίγοι οι αναγνώστες που πίστεψαν την φοβερή ιστορία γατών που ζωγραφίζουν, ακόμα και όταν το βιβλίο έκανε αναφορές σε ονομασίες γκαλερί ή συγγραφέων που αποτελούσαν εμφανή γατο-λογοπαίγνια. Το Γιατί Ζωγραφίζουν οι Γάτες ήταν βέβαια μία περίτεχνη φάρσα.
Ή, ενδεχομένως, ένα βιβλίο που έρχεται από το μέλλον.
Και ενόσω τα δύο μεγάλα μουσεία της Νέας Υόρκης προγραμμάτιζαν τις δικές τους εκδοχές της ιστορίας της γατο-τέχνης, δύο εναλλακτικοί, μικρότεροι χώροι τέχνης έβαζαν τις γάτες στη σφαίρα της αναπαράστασης και της κοινωνικοποίησης. Την περασμένη άνοιξη, ο χώρος Flux Factory στο Long Island παρουσίασε το Kitty City («Γατούπολη»), ένα περιβάλλον που δημιούργησαν καλλιτέχνες, παιδιά και πολιτικοί μηχανικοί και το οποίο είχε ως υπόβαθρο μια πρωτοβουλία για την υιοθεσία των μικρών τετράποδων.
Αυτές τις μέρες, η γκαλερί White Columns, στο West Village, φιλοξενεί το Cat Show, μία έκθεση που παρουσιάζει τέχνη με αντικείμενο τη γάτα από καλλιτέχνες όπως οι Andy Warhol, Matthew Barney, Olaf Breuning, Mike Kelley, Nina Katchadourian, Barbara Kruger, Elizabeth Peyton, και πολλοί άλλοι. Οι πίνακες, τα γλυπτά, τα βίντεο έχουν όλα ως στόχο να αναδείξουν την πηγή έμπνευσης για την έκθεση που είναι, και εδώ, μία πρωτοβουλία ανεύρεσης στέγης για της γάτες.
Κατά τη διάρκεια της έκθεσης (που τελειώνει 27 Ιουλίου), οι γάτες ενός προγράμματος διάσωσης ζώων θα παίζουν και θα τεντώνονται νωχελικά μέσα σε μία ειδικά σχεδιασμένη από αρχιτέκτονες «παιδική χαρά», με την ελπίδα ότι μετά το τέλος της θα μετακομίσουν σε ένα πιο φιλόξενο στο σπίτι.
«Οι γάτες μπορεί να κυριαρχούν στο διαδίκτυο, είναι όμως στην πραγματικότητα παραπεταμένες στα δημοτικά καταλύματα», λέει η Rhonda Lieberman, εξηγώντας πως το καλλιτεχνικό συγκείμενο είναι ένας τρόπος ώστε να αναδειχθεί το πόσο υπέροχα πλάσματα είναι οι αδέσποτες γάτες. Για να διατηρήσει όμως τη σύνδεση με τον κόσμο της τέχνης, έδωσε στις γάτες της έκθεσης ψευδώνυμα δανεισμένα από γνωστούς καλλιτέχνες, όπως, για παράδειγμα, Φρίντα Κάλικο.
Και άλλα γατιά-σταρ έχουν αναδειχθεί από το διαδίκτυο, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τον Henri, Le Chat-Noir που ξεκίνησε την καρίερα του στο Internet Cat Video Film Festival του Walker Art Center κι έγινε διεθνώς γνωστός, εντός κι εκτός του κόσμου της τέχνη. O Henri θα εμφανιστεί αυτές τις μέρεις στην Ιερουσαλήμ, κατόπιν στο φεστιβάλ της Μινεσότα, και, τέλος, στα Μουσεία Τέχνης της Χονολουλού και του Μιλγουόκι.
Στο αναμεταξύ, άλλο ένα αιλουροειδές που έχει διαδραματίσει σπουδαίο ρόλο στην ιστορία της τέχνης έρχεται ξανά στο προσκήνιο στο Παλάτι των Δόγηδων της Βενετίας, όπου η «Ολυμπία» του Μανέ εκτίθεται πλάι στην «Αφροδίτη του Ουρμπίνο» του Τιτσιάνο, του έργου τέχνης που υπήρξε προπομπός και πηγή έμπνευσης για τον —κατά πολύ μεταγενέστερο— πίνακα του Μανέ. Η γάτα που συντροφεύει την εταίρα του Γάλλου ιμπρεσσιονιστή, δυσοίωνη και υπαινικτική, υπήρξε στην εποχή της (και, εν πολλοίς, εξακολουθεί να είναι) ένα μιμίδιο.
Οι απόγονοί της κάνουν ακόμα την εμφάνισή τους στη σύγχρονη τέχνη. Για παράδειγμα, η σκανταλιάρικη γάτα του πίνακα του David Humphrey στην περσινή του έκθεση στην γκαλερί Fredericks & Freiser.
Αλλά και σε ένα έργο του Mattia Biagi στην γκαλερί “Anna Kustera”, η γάτα της Ολυμπίας βγήκε από τον πίνακα και άρχισε να τρέχει μέσα στην γκαλερί πάνω σε ένα Roomba, ένα ρομπότ-ηλεκτρική σκούπα..
Στην γκαλερί “Anton Kern” οι γάτες του David Shrigley έστελναν διφορούμενα μηνύματα.
Συναντάμε ακόμα και φρίσμπι με γάτες-έργα τέχνης, όπως το εικονιζόμενο του Roy Lichtenstein, μέρος μίας σειράς που κυκλοφορεί σε περιορισμένο αριθμό από το Art Production Fund. Απλά, καλό θα ήταν να αποφύγετε να πετάξετε στον σκύλο σας.
***
Τέλος, η γάτα εμφανίζεται συχνά και στην τέχνη της φωτογραφίας, στην καλλιτεχνική έκφραση του εφήμερου, της στιγμής που διαφεύγει και της προσπάθειας να την συμπεριλάβεις όπως η γάτα στην φωτογραφία που ακολουθεί προσπαθεί να περιλάβει την κορδέλα του καπέλου μιας αμέριμνης κυρίας.
*Μιμίδιο: Ο όρος εισήχθη από τον κοινωνιοβιολόγο Ρίτσαρντ Ντόκινς (Richard Dawkins) το 1976, κατ’ αναλογία προς το γονίδιο, τη βασική μονάδα γενετικής πληροφορίας. Ο πολιτισμός εξελίσσεται και μεταδίδεται από γενιά σε γενιά, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τα γονίδια στο φυσικό κόσμο. Τα μιμίδια δεν κληρονομούνται μέσω του αίματος αλλά μέσω της επικοινωνίας, των εθίμων, της γλώσσας, της κουλτούρας γενικότερα, από τα γηραιότερα προς τα νεότερα μέλη κάθε κοινωνίας.
Η συνεισφορά του Dim/art στη γατίσια τέχνη:
Κι ένα ποίημα του Τ.Σ. Έλιοτ:
το να βαφτίζεις τα γατιά, έχει μια δυσκολία…
δεν είναι επιπόλαιη κι ανάλαφρη ασχολία
καθόλου δεν τρελάθηκα και δεν το λέω αστεία:
κάθε μια γάτα , ονόματα πρέπει να έχει τρία!
ένα να τη φωνάζουμε στην οικογένειά της
ας πούμε, βίκτωρ, αύγουστος, τζωρτζίνα, ιπποκράτης
ας πούμε μέρλιν, τζόναθαν, αλόνζο, μανταλένα
καθημερινά ονόματα, καλά, συνηθισμένα.
να βρείτε ωραιότερα υπάρχουν ευκαιρίες
ονόματα για τζέντλεμεν και άλλα για κυρίες
ας πούμε, πλάτων , άδμητος, ηλέκτρα, ευρυάλη
μα όλα αυτά είναι κοινά και θα τα έχουν κι άλλοι.
μια γάτα όμως, να ξέρετε, θέλει και το δικό της
το δεύτερό της τ’ όνομα να ν ‘αποκλειστικό της!
για να μπορεί αφ’ υψηλού τον κόσμο να κοιτάει
και την ουρά της πάντοτε ψηλά να την κρατάει.
πρέπει να είναι όνομα μονάχα για μια γάτα:
χουρχούρης, για παράδειγμα, γλείψος, χνουδοπατάτα
κι άλλα πολλά τέτοιας λογής μπορώ να αναφέρω:
μπομπαλουρίνα, πιρπιρής, φρουφρου, τρελοκαμπέρω.
πέρα όμως απ’ αυτά τα δυο, υπάρχει κι ένα άλλο
τ΄ όνομα το μοναδικό, το τρίτο, το μεγάλο
το όνομα το μυστικό, που άνθρωπος δεν ξέρει
και γάτα σ’ άνθρωπο μπροστά ποτέ δεν αναφέρει.
όταν σε διαλογισμό λοιπόν μια γάτα δείτε
πάντα ο λόγος είν’ αυτός και να το θυμηθείτε:
σ’ απύθμενους συλλογισμούς βρίσκεται βυθισμένη
για τ’ όνομα το άρρητο
το αρρητορητονιάρρητο
το όνομά της το κρυφό σκέφτεται μαγεμένη…
Τ.Σ. Έλιοτ, Το Εγχειρίδιο Πρακτικής Γατικής του Γέρο-Πόσουμ. Μετ.Παυλίνα Παμπούδη, Γιάννης Ζέρβας, Άγρα, Αθήνα 2005
2 comments