Το μηρυκαστικό της μνήμης

Seamus Heaney, 1939-2013

—Σαν σήμερα, στις 30 Αυγούστου 2013, πέθανε ο Seamus Heaney—

Ο Seamus Heaney γεννήθηκε το 1939 σε μια οικογένεια αγροτών, στην επαρχία Μόσμπον, στην κομητεία του Ντέρι (Βόρεια Ιρλανδία). Σπούδασε (και αργότερα δίδαξε) στο Πανεπιστήμιο Queen’s στο Μπέλφαστ. Το 1972 αποφάσισε να εγκατασταθεί στη Δημοκρατία της Ιρλανδίας και να μοιράζει τον χρόνο του ανάμεσα στo Δουβλίνο και τη Βοστόνη, όπου δίδασκε λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Διετέλεσε καθηγητής ποίησης στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης από το 1989 ως το 1994, ενώ το 1995 του απoνεμήθηκε το Νόμπελ Λογοτεχνίας· η είδηση τον βρήκε στην Πελοπόννησο, μια Αρκαδία στην οποία, όπως έλεγε ο ίδιος, επιστρέφουν τόσο αυτός όσο και τα ποιήµατά του.

Πηγή: BiblioNet

Νεκρώσιμη ακολουθία

Τον ώμο μου προσφέροντας ανδρώθηκα
σαν μπήκα για να σηκώσω τα φέρετρα
νεκρών συγγενών.
Είχαν εκτεθεί

σε πνιγηρά δωμάτια,
με τα βλέφαρά τους να φωσφορίζουν,
τ’ άσπρα αλευρένια χέρια τους
δεμένα γερά με κομποσκοίνι.

Οι πρησμένες αρθρώσεις των δαχτύλων τους
είχαν ξεζαρώσει, τα νύχια
είχαν σκουρύνει, οι καρποί των χεριών
έγερναν υπάκοα.

Το καφετί-ροδοφυκένιο σάβανο
τα ντυμένα με σατέν νεκροκρέβατα:
Γονάτισα ευγενικά,
θαυμάζοντάς τα όλα,
ενώ κυλούσε το λιωμένο κερί
φλέβες προσθέτοντας στις λαμπάδες,
τρεμόπαιζαν οι φλόγες κι έφεγγαν
στις γυναίκες που τρεμοπατούσαν
πίσω μου.
Και πάντα, σε μια γωνία,
το σκέπασμα του φέρετρου,
τα καρφιά του ντυμένα

με μικρά αστραφτερά σταυρουλάκια.
Αγαπημένες ασβεστένιες μάσκες,
ένα φιλί στους παγετώνες των μετώπων τους
έπρεπε να τους αρκέσει

πριν βυθιστούν τα καρφιά
και το μαύρο παγόβουνο
της κάθε νεκροπομπής
προχωρήσει βιαστικά.

ΙΙ

Όπως λοιπόν καταφθάνουν τα νέα
για τον κάθε φόνο στη γειτονιά
νοσταλγούμε τις τελετές,
τους ρυθμούς που συνηθίσαμε:

τους συγκρατημένους βηματισμούς
της πομπής που ελίσσεται και περνά
μπροστά απ’ τα σφαλιστά μάτια των σπιτιών.
Σαν τις βλέπω

τις μεγάλες αίθουσες της Μπόυν
και το μνήμα να στήσω μπορώ
κάτω απ’ τις βαθουλωτές πέτρες.
Από παρόδους και δρομάκια

αυτοκίνητα με οικογένειες γουργουρίζουν
το ένα πίσω απ’ τ’ άλλο,
η χώρα ολόκληρη συντονίζεται
στον πνιχτό ρυθμικό θόρυβο

από δέκα χιλιάδες κινητήρες.
Υπνοβατώντας οι γυναίκες,
που έμειναν πίσω, σαλεύουν
στις άδειες κουζίνες
και φαντάζονται τον αργό μας θρίαμβο
προς τα μνήματα.
Σιωπηλή σαν φίδι
στη χλοερή της λεωφόρο,

η πομπή σέρνει την ουρά της
βγαίνει από την Πύλη του Βορρά
ενώ η κεφαλή της έχει κιόλας περάσει
το μεγαλιθικό κατώφλι.

ΙΙΙ

Όταν θα ’χουνε βάλει την πέτρα
πίσω στο στόμα του τάφου
θα κινήσουμε πάλι με τ’ αυτοκίνητα για τον Βορρά
θ’ αφήσουμε πίσω μας τα φιόρδ του Στρανγκ και του Κάρλινγκ,

το μηρυκαστικό της μνήμης
ευχαριστημένο για μια φορά
το προαιώνιο μίσος κατευνασμένο,
ενώ θα φανταζόμαστε εκείνους κάτω απ’ τον λόφο

να έχουν την τύχη του Γκουννάρ
που ξάπλωσε όμορφος
μέσα στον τύμβο του,
κι ας τον είχε βρει βίαιος θάνατος

κι ας μην είχε πάρει εκδίκηση.
Οι άντρες λέγανε πως απάγγελνε
στίχους για την τιμή
κι ότι οι τέσσερις λάμπες έκαιγαν

στις τέσσερις γωνιές του θαλάμου:
που άνοιξε τότε, όπως στράφηκε κείνος
με χαρούμενο πρόσωπο
να κοιτάξει το φεγγάρι.

Σέιμους Χήνυ, Τα ποιήματα του βάλτου. Εισαγωγή – επιλογή – μετάφραση: Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, Καστανιώτης, Αθήνα 1996

Τα 7 θαύματα του Σέιμους Χήνυ

όπως τα μοιράστηκε με τους αναγνώστες του περιοδικού INTELLIGENT LIFE, στο τεύχος Ιανουαρίου/Φεβρουαρίου 2013 (μετάφραση για το dim/art: Μαρία Τσάκος).

ΤΑΞΙΔΙ: Ο Γύρος της Πελοποννήσου

Επισκέφθηκα την Πελοπόννησο για πρώτη φορά το 1995 και καθώς περνούσαμε από όλα αυτά τα μέρη με τις μυθικές ονομασίες — το Άργος, την Νεμέα, όπου ο Ηρακλής πάλεψε με το λιοντάρι—, δεν μπορούσα να πιστέψω πως ήταν αληθινά. Καθώς μπέναμε στην Αρκαδία, ο δρόμος ήταν καλυμμένος από μήλα —θα είχαν πέσει από κάποιο φορτηγό— και οι ρόδες του αυτοκινήτου μας πέρασαν από πάνω τους πολτοποιώντας τα. Μας φάνηκε αυτό σαν οιωνός, σαν καλός οιωνός, και σαν ευλογία —και μάλιστα, πού, στην Αρκαδία. Και πράγματι, όταν φτάσαμε πια στην Πύλο, μάθαμε πως έψαχναν να με βρουν ένα σωρό άνθρωποι, και μαζί με αυτούς η Σουηδική Ακαδημία. Έτσι το ταξίδι μου έλαβε τέλος μέσα σε ένα ελικόπτερο με προορισμό την Αθήνα, εγώ σοκαρισμένος από τα νέα και ευγνώμων που είχα αυτό το χρονικό περιθώριο για να προλάβω να ανασυνταχθώ.

ΠΑΡΑΛΙΑ: Το Portstewart Strand στην κομητεία του Derry.

Αυτή η παραλία είναι το πρώτο μέρος όπου αντίκρυσα τον ωκεανό. Είναι μια τεράστια λωρίδα γης από άμμο, κάπου δύο χιλιόμετρα σε μήκος. Διατηρεί πάντα για μένα την αύρα του αρχικού δέους που αισθάνθηκα, και, φυσικά, του μυστηρίου απ’ τα ζευγάρια που ερωτοτροπούσανε κρυφά μέσα στους αμμόλοφους.

ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ: Orologio στην Μπολόνια.

Σε μια υπέροχη τοποθεσία στην Piazza Maggiore, το Orologio είναι μικρό και φιλόξενο, μα κι ένα μέρος όπου μπορείς να χαθείς μέσα στην ανωνυμία. Αγαπώ την Μπολόνια γιατί δεν έχει και τόσα πολιτιστικά αξιοθέατα που να πρέπει να δει κανείς υποχρεωτικά, έτσι μπορείς απλά να δεις αυτά που θέλεις χωρίς την ενοχή πως δεν κατάφερες να δεις περισσότερα. Στη Φλωρεντία και στη Ρώμη ο κατάλογος με τις «εντολές» είναι ατελείωτος. Ενώ στην Μπολόνια δεν αισθάνεσαι να σε καταπιέζει το καθήκον σου απέναντι στην κουλτούρα.

ΠΟΛΗ: Αγία Πετρούπολη

Έχω πάει στην Αγία Πετρούπολη μία φορά μόνο, πριν από δέκα χρόνια. Με ενδιέφερε γιατί διάβαζα τότε δύο ποιητές, τον Μαντελστάμ και την Αχμάτοβα, που και οι δύο ζούσαν εκεί. Είναι μια πόλη με ωραία τοπία, με έντονη την αίσθηση της επιβίωσης από την πολιορκία [του Λένινγκραντ ανάμεσα στο 1941 και το 1943], και φυσικά υπάρχουν λογοτεχνικές αναφορές σε κάθε γωνία. Υπάρχει η λεγόμενη «περιοχή Ντοστογιέφσκι» και η λεωφόρος Νέφσκι. Ο Μαντελστάμ έγραψε ένα ποίημα για το Ναυαρχείο και ο Πούσκιν για το μπρούτζινο άγαλμα του Μεγάλου Πέτρου. Επισκεφθήκαμε το σπίτι του Ιωσήφ Μπρόντσκι. Τον είχαμε γνωρίσει στην Αμερική και ξέραμε πως είχε γράψει ένα ποίημα για το σοβιετικό «ενάμιση» δωμάτιο όπου μεγάλωσε. Συναντήσαμε εκεί έναν φίλο του που τον είχε φωτογραφήσει τη μέρα που έφευγε για την εξορία. Είχε φτιάξει γλυκό, είχαμε και βότκα, και κάναμε μια μικρή γιορτή στη μνήμη του Ιωσήφ.

ΚΤΗΡΙΟ: Το Πάνθεον

Στη Ρώμη πήγα πρώτη φορά 50 χρονών. Είχα διαβάσει, φυσικά, για το Πάνθεον, όμως το μέγεθος του, η παρουσία του, και αυτή η αίσθηση πως έστεκε εκεί, πεισματικά και αδιάληπτα στο πέρασμα των χιλιετιρίδων — όλα αυτά μπαίνουν κάτω από το πετσί σου. Σε δυναμώνουν. Έχει μια έξοχη γοητεία: Είναι μνημειώδες μα την ίδια στιγμή όμορφο. Και μόνο να κάθομαι εκεί στην πλατεία να το παρατηρώ μου δίνει μιαν αίσθηση ισορροπίας.

ΘΕΑ: Το Σαν Φρανσίσκο από την βόρεια πλευρά της πανεπιστημιούπολης του Berkeley

Το πιο προνομιούχο σημείο είναι η λεωφόρος Grizzly Peak από την οποία μπορείς να δεις όλο τον κόλπο, το Σαν Φρανσίσκο και την Γέφυρα Golden Gate. Θυμάμαι μια μέρα, ένα συγκεκριμένο καλοκαιρινό πρωινό, όταν ο ήλιος άστραφτε πάνω στις λευκές ταράτσες και στους ουρανοξύστες της πόλης κι εγώ αισθάνθηκα αυτό το απέραντο δέος για τα δημιουργήματα του ανθρώπου. Ήταν μια στιγμή επιφώτισης, κάτι που έμοιαζε πολύ με την αντίστοιχη εμπειρία του ποιητή Wordsworth πάνω στη γέφυρα Westminster.

ΕΡΓΟ ΤΕΧΝΗΣ: Η Μαστίγωση του Χριστού

Επιλέγω ένα έργο τέχνης το οποίο δεν καταλαβαίνω. Αν δεις άλλες αναπαραστάσεις των μαρτυρίων, ο Χριστός εμφανίζεται στο πρώτο πλάνο. Όμως ο Πιέρο ντελα Φραντσέσκα τον τοποθετεί στο έργο του στο σημείο σχεδόν όπου χάνεται από το οπτικό σου πεδίο, κι αυτό προσδίδει στο έργο κάτι αλλόκοσμο· μιαν αίσθηση ανοίκειας χριστιανικής αγιογραφίας. Έχει κάτι το μυστηριώδες κι όμως εντελώς διαυγές. Γνώριζα το έργο μέσα από εικόνες του που είχα δει, όταν όμως είδα τον ίδιο τον πίνακα —και τα χρώματά του που έχουν μια απίστευτη στιλπνότητα—, η εντύπωση που μου έκανε έμεινε μέσα μου ανεξίτηλη.

* * *