Ρήγας Φεραίος

ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ, στις 17 Δεκεμβρίου 1967, κυκλοφόρησε η ιδρυτική διακήρυξη της Πανελλήνιας Αντιδικτατορικής Οργάνωσης Σπουδαστών «Ρήγας Φεραίος».

Το dim/art τιμά την επέτειο της ιδρυτικής διακήρυξης του Ρήγα με ένα μικρό αφιέρωμα που δεν φιλοδοξεί να καλύψει πλήρως την πλούσια ιστορία της οργάνωσης — τη σημαντική αντιδικτατορική δράση της, τις διώξεις που υπέστησαν τα μέλη της και την πολιτική της δραστηριότητα στη μεταπολίτευση. Προσπαθήσαμε (τελευταία στιγμή, είναι η αλήθεια, για να κάνουμε και την αυτοκριτική μας) να επικοινωνήσουμε με στελέχη και μέλη του Ρήγα, μιλήσαμε με ανθρώπους που μας έστειλαν υλικό και μας είπαν ιστορίες από τις πρώτες μέρες της οργάνωσης — και ακόμη νωρίτερα. Νεότεροι ρηγάδες, μας έστειλαν αναμνήσεις και αποτιμήσεις από τα χρόνια της μεταπολίτευσης. Ευχαριστούμε τον Γιώργο Ζεβελάκη, τον Γιάννη Καούνη, τον Μπάμπη Γεωργούλα, τον Νικηφόρο Σταματάκη και τον Μιχάλη Σαμπατακάκη για τη βοήθεια και την καθοδήγηση, και δεσμευόμαστε, πέραν της σημερινής επετείου, να επανέλθουμε, οργανωμένα και αναλυτικά, στην καταγραφή και την ανάδειξη της ιστορίας μιας οργάνωσης που πρωταγωνίστησε στον αντιδικτατορικό αγώνα και, εν συνεχεία, στη μεταπολίτευση ως ΕΚΟΝ (αρχικά ΠΟΝ) Ρήγας Φεραίος, δηλαδή ως η πολιτική νεολαία στην οποία, ως γνωστόν, εντασσόταν «κάθε νέος, σέξι και ωραίος».

Το αφιέρωμα στον Ρήγα Φεραίο περιλαμβάνει:
Εισαγωγή 
Μανώλης Συμβουλάκης (1944-1969), ο πρώτος Πρόεδρος του Ρήγα (του Γιώργου Ζεβελάκη)
Το μειδίαμα του Ρήγα Φεραίου (του Μιχάλη Σαμπατακάκη)
Τελικά ήθελε και τρέλα και χιούμορ για ν’ αντέξεις μέχρι τέλους (του Μιχάλη Τριανταφυλλίδη)
Από τον Ταύρο στο Παλαιό Ψυχικό (της Ρούλας Καλαρά)
Μια σύλληψη που δεν έγινε ποτέ (του Μάκη Διόγου)
Ηγεμονεύοντας πολιτικά, ηττηθήκαμε κατά κράτος (της Ντόρας Τσικαρδάνη)

* * *

Λίγους μήνες μετά την 21η Απριλίου του 1967, μια ομάδα τεσσάρων σπουδαστών, μελών του Πανελληνίου Αντιδικτατορικού Μετώπου και πρώην μελών της Νεολαίας Λαμπράκη, συναντήθηκε σε ένα ημιυπόγειο στην οδό Σπύρου Ολυμπίου στα Πατήσια και αποφάσισε την ίδρυση μιας αντιδικτατορικής οργάνωσης νέων. Ο Θανάσης Αθανασίου, ο Γιώργος Ζεβελάκης, ο Μπάμπης Θεοδωρίδης και ο Μίμης Μανωλάκος δανείστηκαν το όνομα του επαναστάτη και οραματιστή της βαλκανικής ομοσπονδίας: Ρήγας Φεραίος. Η νεόκοπη οργάνωση σύντομα συντονίστηκε με έναν άλλο αντιστασιακό πυρήνα σπουδαστών, που είχε ήδη αρχίσει τις ενέργειες κατά της χούντας.

Πριν ακόμα από την ιδρυτική διακήρυξη του Ρήγα, στις 17 Δεκεμβρίου του 1967, το όνομα της οργάνωσης είχε αρχίσει να εμφανίζεται στους τοίχους των πανεπιστημιακών χώρων, γραμμένο με μπογιά ή και με βερνίκι παπουτσιών από την «ομάδα εκδηλώσεων» του Ρ.Φ.: ο Γιάννης Καούνης και ο Δημήτρης Ντανάκας στη Νομική, ο Βασίλης Τζαβίδας και ο Θόδωρος Κομματάς στο Χημείο και ο Δημήτρης Ντοκόπουλος στο Πολυτεχνείο. Ο Καούνης, ένας από τους έντεκα σπουδαστές που οργάνωσαν την πρώτη αιφνιδιαστική διαδήλωση στην οδό Ερμού, τον Αύγουστο του 1967 (με υπεύθυνο τον Σωτήρη Αναστασιάδη), είχε επίσης επινοήσει ένα κόλπο για να ξεδιπλώνονται πανό με αντιστασιακά συνθήματα, αφού πρώτα προλάβουν να απομακρυνθούν οι δράστες: τύλιγαν το πανό με σπάγκο εμποτισμένο σε διάλυμα νιτρικού νατρίου και τον άναβαν με την κάφτρα του τσιγάρου (το κόλπο ήταν δανεισμένο από τις «σαΐτες», τα αυτοσχέδια βεγγαλικά της Καλαμάτας).

Μανώλης Συμβουλάκης (1944-1969), ο πρώτος Πρόεδρος του Ρήγα

—του Γιώργου Ζεβελάκη—

Συνδικαλιστής της Σχολής με ευρύτερη απήχηση και αναγνώριση στο φοιτητικό χώρο. Ήταν η δεύτερη απώλεια του 1969. Είχε προηγηθεί το Μάρτιο η αυτοκτονία με υδροκυάνιο του Θεόφιλου Φραγκόπουλου. Συμπατριώτης και φίλος, πρωταγωνιστής στους φοιτητικούς  αγώνες της Γεωπονικής και των Κρητών σπουδαστών, αριστερός κεντρώος, θαρραλέος αντιδικτατορικός αγωνιστής (πρώτος Πρόεδρος της οργάνωσης του Ρήγα Φεραίου). Δεινός ρήτορας, ευέλικτος, εύστροφος, εύρισκε διεξόδους και γοήτευε στο αμφιθέατρο. Από τους νεκρούς του αεροπορικού δυστυχήματος στην Κερατέα της 8ης Δεκεμβρίου 1969. Έλιωσαν τα φτερά του πριν προλάβει να τ’ ανοίξει για τις μεγάλες πτήσεις που προοιωνιζόταν η δυναμική του προσωπικότητα. Την είδηση του θανάτου του την έμαθα στο Νεοχώρι Ορεστειάδος, όπου έβγαζα τις τελευταίες μέρες του δύσκολου στρατιωτικού μου. Έπαψα να ανυπομονώ και να περιμένω πότε θ’ απολυθώ. Έκοψα από εκείνη τη μέρα οριστικά το τσιγάρο. Ήθελα να βαθύνω στο πένθος. Τίποτα να μη με διασπά ή να με ανακουφίζει. Έπαψα να τρώω από τότε και σοκολάτες.

Ο Μανώλης Συμβουλάκης, μου διηγήθηκε ένα μικροπεριστατικό που του συνέβη το πρωί της 21ης Απριλίου 1967:  Επισκέφθηκε την Ομόνοια για να δει τι γίνεται, πώς πάνε τα πράγματα. Αγόρασε από το περίπτερο μια σοκολάτα για να γλυκάνει το ξερό στόμα του. Την ξετύλιξε και από συνήθεια έριξε το χαρτί στον κάλαθο σκουπιδιών της σιδερένιας κολώνας. Συνέχισε το γύρο της Πλατείας. Μετά από λίγα λεπτά ο νους του γύρισε στο αποτρόπαιο συμβάν της δικτατορίας και δεν μπορούσε να ησυχάσει. Εκνευρίστηκε, θύμωσε και σκέφτηκε ότι δεν υπήρχε κανείς λόγος νάναι η Αθήνα καθαρή. Επέστρεψε, έψαξε στον κάλαθο με τα σκουπίδια, βρήκε το περιτύλιγμα της σοκολάτας και το πέταξε στο δρόμο. Να!

Η Ελένη Καραΐνδρου στην ταβέρνα «Το παλιό Πανεπιστήμιο» στην Πλάκα, την άνοιξη του 1966. Στο κέντρο παρέας Κρητών φοιτητών που την απαρτίζουν από αριστερά: ο αξέχαστος Μανώλης Συμβουλάκης (+6/12/1969), πρώτος Πρόεδρος της αντιστασιακής οργάνωσης «Ρήγας Φεραίος», Γιώργος Ζεβελάκης, Μανώλης Ρουσάκης και Μιχάλης Ρουκακιανάκης (πλάτη).

 

Το μειδίαμα του Ρήγα Φεραίου

—του Μιχάλη Σαμπατακάκη (Αυγή, 9 Ιουλίου 2004)—

Παρέα με τον Αρχιεπίσκοπο διάβαζε τα μαθήματα του στην δικτατορία ο εισαγγελέας;

«Τελικά, ο Ρήγας Φεραίος εκτός από αναγραφές στους τοίχους τι άλλο έκανε; Γιατί εγώ δεν θυμάμαι να έκανε τίποτα άλλο, να έχει κάποια δράση»:

Ελ. Πατσής, εισαγγελέας στη δίκη του ΕΛΑ.

Πού έχασε τα δάχτυλά του ο Σάκης Καράγιωργας, αναρωτήθηκε ο εισαγγελέας.

Στα πρώτα χρόνια μετά την πτώση της δικτατορίας έγινε μια δίκη για το βιβλίο του Κάτρη «Η γέννηση του νεοφασισμού», μετά από μήνυση της Αστυνομίας. Εκεί ο εισαγγελέας ρώτησε τον Σάκη Καράγιωργα, που ήταν μάρτυρας στη δίκη, πού έχασε τα δάκτυλα του, σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα;

Η δίκη διακόπηκε με απόφαση της προέδρου κ. Σακελαριάδου. Αντέδρασε το σύνολο της κοινωνίας και ο εισαγγελέας ζήτησε δημόσια συγγνώμη.

Στις μέρες μας, όχι πια στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης, αλλά 30 χρόνια μετά, στον πυροβολισμό κατά της ιστορίας με δράστη τον εισαγγελέα κ. Πατσή, αντέδρασε ο αναπληρωτής πρόεδρος του δικαστηρίου κ. Γρ. Μάμαλης, αλλά η ιστορία πέρασε στα ψιλά. Κάποια ειρωνικά σχόλια των εφημερίδων για τον κ. Πατσή και το ενδιαφέρον αυτών που τους αφορά η ιδία ιστορία του Ρήγα Φεραίου.

Να μια (ακόμη) σαφής ένδειξη για την συντηρητικοποίηση σε επίπεδο ιδεών. Για την μείωση των δημοκρατικών αντανακλαστικών.

Μια δημοκρατική κοινωνία θα έπρεπε να υποχρεώσει τον κ. Πατσή να ζητήσει δημόσια συγγνώμη. Δεν δικαιούται να αποφαίνεται στο δικαστήριο, στο καφενείο ίσως, ασκώντας την δημόσια ιδιότητα του για το αντιδικτατορικό κίνημα και τον Ρήγα Φεραίο που έχει μιλήσει η ιστορία.

Ο ιστορικός αναλφαβητισμός και ο ιστορικός αναθεωρητισμός 

Αν ο κ. Πατσής απλώς είναι φορέας συντηρητικών αντιλήψεων μέσα σε μια συντηρητική κοινωνία και δεν μπορεί να καταλάβει τη δυναμική της αντίστασης στη δικτατορία (ο καθηγητής Γ. Μαργαρίτης χαρακτήρισε το φαινόμενο «ιστορικό αναλφαβητισμό»), υπάρχει πίσω από την περίπτωση του κ. Πατσή ένα σοβαρότερο φαινόμενο. Αυτό του αναθεωρητισμού στην Ιστορία, σε κύκλους της ακαδημαϊκής κοινότητας.

Ξεκίνησε με την αμφισβήτηση του Ολοκαυτώματος και έφτασε στη Γαλλική Επανάσταση. Θεώρησε ως το μεγάλο έγκλημα του 20ου αιώνα το κοινωνικό κίνημα και άρα όσοι το πολέμησαν, του Ναζισμού συμπεριλαμβανομένου, προάσπισαν την «ελεύθερη Ευρώπη». Δεν είναι βέβαια τυχαίο ότι αυτές οι απόψεις αναπτύσσονται μέσα σ΄ένα νέο πια διεθνή συσχετισμό δυνάμεων στον πλανήτη.

Τέτοιες αναθεωρητικές στην ελληνική ιστορία απόψεις διαβάσαμε τους τελευταίους μήνες από τον καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης στο Yale κ. Στ. Καλύβα κ.ά: Η κόκκινη βία στην κατοχή οδήγησε στη συνεργασία με τους Γερμανούς (στο γνωστό μας δωσιλογισμό δηλαδή). Ουσιαστικά δεν υπήρξε αντίσταση κατά των Γερμανών, αλλά εμφύλιος που ξεκίνησε το 1943.

Του απάντησαν συντριπτικά οι καθηγητές Γιώργος Μαργαρίτης και Βασίλης Κρεμμυδάς.

Το φαινόμενο του αναθεωρητισμού στην Ιστορία μέσα στην ακαδημαϊκή κοινότητα, ξεκινά από την Γαλλική Επανάσταση και φτάνει στο 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο και όσο αφορά τη χώρα μας, στον εμφύλιο. Δεν έχει φτάσει ακόμη στη δικτατορία και το αντιδικτατορικό κίνημα. Τον εισαγγελέα κ. Πατσή ο καθηγητής Γ. Μαργαρίτης τον ενέταξε στον «ιστορικό αναλφαβητισμό». (Στον ιστορικό αναλφαβητισμό αλλά και σε πολιτικές σκοπιμότητες θα εντάσσαμε και τις επιδόσεις στην τηλεόραση όλη την περίοδο της τρομοϋστερίας).

Θα κρατήσω, όμως, ένα σχόλιο του καθηγητή Γ.Μαργαρίτη σε συνέντευξη του στην «Εποχή» που θα μας χρειαστεί παρακάτω.

Εποχή: Ας επανέλθουμε στην αντίσταση κατά της Χούντας. Μήπως η πτώση της δεν αποδόθηκε σχεδόν αποκλειστικά στον κ. Καραμανλή για να παρακαμφθεί η σημασία του λαϊκού παράγοντα;

Γ. Μαργαρίτης : Ο κ. Καραμανλής κλήθηκε να διαχειρισθεί την υπόθεση όταν η Χούντα φάνηκε τελείως ξεκρέμαστη μπροστά σε μια καθολική αντίδραση του κόσμου. Η τελευταία όμως αναπτύχθηκε χάρη στην αντίσταση κατά της χούντας όχι γενικά και αφηρημένα. Ο Καραμανλής, και η αποκατάσταση των βασικών ελευθεριών ακολούθησαν ένα δρόμο που χάραξαν -με πόνο και προσωπικές θυσίες- οι αγωνιστές της αντίστασης. Αυτά τα πολύ απλά θα μπορούσαν να τα σκεφτούν μερικοί δικαστικοί λειτουργοί. Για να μην εκτίθενται οι ίδιοι και να μην εκθέτουν το αξίωμα τους.

Κάποιοι ρίσκαραν τη ζωή τους: Η ίδρυση του Ρήγα Φεραίου και τα 1000 χρόνια φυλακής 

Ο Δημήτρης Ντοκόπουλος, ο μάρτυρας στη δίκη του ΕΛΑ, στον οποίο ο εισαγγελέας κ. Πατσής είπε τα σχόλια για τον Ρήγα, του απάντησε: Άλλοι ρίσκαραν τη ζωή τους και άλλοι διάβαζαν.

Έτσι φτάνουμε στο Ρήγα Φεραίο.

Στις 13 Δεκεμβρίου 1967 ιδρύεται ο Ρήγας Φεραίος. Στην Αθήνα και την Θεσσαλονίκη κυκλοφορεί η ιδρυτική του διακήρυξη.

«…Οκτώ μήνες το μαύρο πέπλο του φασισμού σκεπάζει τον ουρανό της πατρίδας μας …Δολοφόνησαν και δολοφονούν …βασάνιζαν και βασανίζουν … Απαγορεύεται να μιλάμε ελεύθερα. Απαγορεύεται να σκεφτόμαστε ελευθέρα. Απαγορεύεται να τραγουδάμε ελεύθερα…Ο ΡΗΓΑΣ ΦΕΡΑΙΟΣ σας καλεί να ακολουθήσετε τη φωνή του χρέους και της τιμής, τη φωνή της συνείδησης…».

Τα πρώτα χρόνια δράσης του, πριν την ανάπτυξη μαζικού φοιτητικού κινήματος, ο Ρήγας με τον «Θούριο», την εφημερίδα που εκδίδετο ασταμάτητα μέχρι το ’70, με προκηρύξεις, μαγνητόφωνα και αφίσες, με πανώ που ξεδιπλώνονταν στις αίθουσες, με συνθήματα στους τοίχους, με συζητήσεις με τους φοιτητές και κυρίως με την επίδραση που είχαν στους νέους και τον λαό τα 1000 χρόνια καταδίκης σε φυλακή των μελών του, κράτησε με ηρωισμό και αυτοθυσία αναμμένη τη φλόγα της αντίστασης.

Η ταφή ζωντανού σε λάκο – Η πρώτη δίκη του Ρήγα 

Επειδή όπως φαίνεται ο κ.Πατσής «διάβαζε», δεν έμαθε για την απολογία του Νίκου Κιάου στο στρατοδικείο (‘68):

«Είμαι μέλος του Ρήγα Φεραίου …Εβασανίσθην εις την Γενική Ασφάλεια Αθηνών και εις τον Διόνυσο. Από την συνεχή φάλαγγα και το ξύλο εις τα γεννητικά όργανα και εις παν μέρος του σώματος με βούρδουλα, μέχρι τα ηλεκτρικά καλώδια, το κάψιμο των χεριών με τσιγάρα, τας σταγόνας εις το μέτωπον, την εικονικήν εκτέλεσιν, την ταφήν εις τάφρον – λάκκον θεοσκότεινον … Δεν μετανοώ δια τας αντιδικτατορικάς μου πράξεις. Πιστεύω εις την πάλη του λαού. Ο λαός θα συντρίψει τους τύραννους του». -21 χρόνια φυλακή.

Σ’ αυτή τη δίκη του Ρήγα Φεραίου στην Αθήνα το Νοέμβριο του ’68, δικάστηκαν οι:

Θανάσης Αθανασίου – 21 χρόνια
Νίκος Κιάος – 21 χρόνια
Παύλος Κλαυδιανός – 21 χρόνια
Νίκος Γιανναδάκης – 21 χρόνια
Κώστας Καρυωτάκης – 16 χρόνια
Κωστής Γιούργος – 16 χρόνια
Ανδρέας Σαββάκης – 14 χρόνια
Αντώνης Μαργαρίτης – 14 χρόνια
Γιωργός Μποτζάκης – 10 χρόνια
Αριστείδης Θεοδωρίδης – 10 χρόνια
Νικηφόρος Σταματάκης – 5 χρόνια
Φρίντα Λιάππα – 6 χρόνια με αναστολή
Νίκος Μαργαρίτης – 5 χρόνια με αναστολή
Βασίλης Σβαννάς – 3 χρόνια με αναστολή

Για τη δίκη αυτή κυκλοφόρησαν βιβλία στο εξωτερικό.

Ο κ.Πατσής δεν έμαθε για την απολογία του Θανάση Αθανασίου στην ίδια δίκη (‘68):

«Κατηγορούμαι για συμμετοχή στην οργάνωση Ρήγας Φεραίος. Δηλώνω ότι η αντίθεση μου στη δικτατορία υπήρξε η βάση των πράξεων μου… Δηλώνω μεγαλόφωνα ότι είμαι κομμουνιστής… Αυτό που εσείς αποκαλείτε ‘’επανάσταση της 21ης Απριλίου 1967’’ ήταν ένα πραξικόπημα» – 21 χρόνια φυλακή.

Του Νίκου Γιανναδάκη (‘68): «Μ’ έβαλαν να ξαπλώσω σ’ ένα κρεβάτι, όπου μ’ έδεσαν, μου έβαλαν ένα φίμωτρο στο στόμα. Μερικοί από τους συντρόφους μου είχαν φιμωθεί με ένα παπούτσι. Τότε άρχισαν να με χτυπούν. Υπέφερα το μαρτύριο της φάλαγγας». – 21 χρόνια φυλακή.

Την ίδια περίοδο, Οκτώβριος του ‘68, καταδικάζονται οι φοιτητές του ΠΑΜ-ΡΦ:

Άρης Αλεξάκης – 5 χρόνια
Πόλυ Σαβινίδου – 4 χρόνια
Σελήνη Σαβινίδου – 4 χρόνια

Πρόταση του εισαγγελέα για δύο καταδίκες σε θάνατο – Νέα δίκη του Ρήγα 

Την απολογία της Πόπης Τζεμπελίκου (’69): «Κατάγομαι από μια φτωχή αγροτική οικογένεια. Ήρθα στην Αθήνα να σπουδάσω με πολλές δυσκολίες και στερήσεις… Από την πρώτη στιγμή της δικτατορίας εναντιώθηκα στο στρατιωτικό καθεστώς και αγωνίστηκα για την ανατροπή του μέσα από τις γραμμές του Ρ.Φ. … Αγωνιζόμαστε σαν φοιτητές για την Ελευθερία και την Δημοκρατία, που την κατέλυσε το στρατιωτικό πραξικόπημα. Είμαστε περήφανοι γι’ αυτόν τον τόσο δύσκολο αγώνα μας. Θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία κ.κ. στρατοδίκαι». – Πρόταση του εισαγγελέα για θάνατο. Καταδίκη 15 χρόνια φυλακή.

Σ΄ αυτή τη δίκη του Ρ.Φ. στην Αθήνα το Γενάρη του ‘69 δικάστηκαν οι:

Μίμης Δαρειώτης
Πόπη Τζεμπελίκου
Τίτος Μυλωνόπουλος

Ο εισαγγελέας πρότεινε θάνατο για το Μ.Δαρειώτη και Π.Τζεμπελίκου. Καταδικάστηκαν με 15 περίπου χρόνια φυλακή ο καθένας.

Πρόταση του εισαγγελέα για 4 καταδίκες σε θάνατο – Στις ίδιες μέρες και άλλη δίκη του Ρήγα 

Τη μαρτυρία του Μίμη Δαρειώτη (‘69): «Συλλαμβάνομαι στις 16-4-68. Οδηγούμαι στη Γενική Ασφάλεια (Μπουμπουλίνας) όπου και παραμένω εν απομονώσει ως τις 21-8-68. Σ’ αυτό το διάστημα βασανίστηκα επανειλημμένα με φάλαγγα (χτυπήματα επί ώρες με σιδηροσωλήνα και χοντρά ξύλα στα γυμνά πέλματα ή φορώντας παπούτσια). Υπάρχουν ακόμα οι ουλές και τα σπασμένα δάχτυλα. Με έσερναν στο πάτωμα από τα μαλλιά. Μου ξερίζωναν τα μαλλιά, χτυπήματα με γκλόπς. Γροθιές και κλοτσιές από ομάδα 7-8. Μου χτυπούσαν το κεφάλι στον τοίχο και στην γωνία μιας μεταλλικής ντουλάπας. Μου εξάρθρωναν τα χέρια, μου έδεναν με χειροπέδες τα χέρια πίσω και με άφηναν στο κελί για ημέρες. Με απειλούσαν με πιστόλια». – Νέα πρόταση του εισαγγελέα για θάνατο, όπως και για άλλους 3 ακόμη. Καταδίκη 16 χρόνια φυλακή.

Σ’ αυτή τη δίκη του ΡΦ και ΠΑΜ στην Αθήνα -και αυτή το Γενάρη του ’69, τις επόμενες ημέρες από την προηγούμενη- ο εισαγγελέας πρότεινε θάνατο για τους:

Μίμη Δαρειώτη (για 2η φορά)
Σωτήρη Αναστασιάδη
Χρίστο Ρεκλείτη
Γιάννη Πετρόπουλο

Καταδικάστηκαν με 16 χρόνια φυλακή ο καθένας.

Η Μαρία Καλλέργη καταδικάστηκε με 16 χρόνια φυλακή Ο Νίκος Άρμάος με 5 χρόνια φυλακή.

Δικάστηκαν μαζί τους οι:

Κώστας Μανταίος
Μπούλη Θεοφυλακτοπούλου
Μάγδα Πίτακα

για τους οποίους ο εισαγγελέας είχε ζητήσει 15 χρόνια φυλακή.

Τη μαρτυρία του Σωτήρη Αναστασιάδη (‘69) «Πιάστηκα το βράδυ της 16-4-68. Βασανίστηκα στην Μπουμπουλίνας. Χρησιμοποίησαν την φάλαγγα, γροθιές πίσω από τ’ αυτιά, βγάλσιμο μαλλιών, χτυπήματα στα γεννητικά όργανα, απομόνωση επί 128 ημέρες σε κελί διαστάσεων 1.90 x 1,10». – Πρόταση του εισαγγελέα για θάνατο. Καταδίκη 16 χρόνια φυλακή.

Βασανιστήρια με ηλεκτρικό ρεύμα – Νέα δίκη του Ρήγα 

Δεν έμαθε την καταγγελία του παράνομου Κ.Σ. της ΕΦΕΕ με τίτλο «Σώστε τους μάρτυρες φοιτητές Λευτέρη Τσίλογλου, Πόπη Τζεμπελίκου, Μαργαρίτα Γιαραλή» (‘69):

«Μετά τους 16 αγωνιστές φοιτητές μέλη του Ρήγα Φεραίου που πέρασαν απ΄ την κόλαση των βασανιστηρίων της Χούντας… ένα καινούργιο αποτρόπαιο έγκλημα… συντελείται αυτές τις μέρες… Τα βασανιστήρια στα οποία υποβάλλονται οι δύο φοιτήτριες στα υπόγεια της Ασφάλειας είναι ασύλληπτα. Ο Λευτέρης Τσίλογλου βασανίζεται βδομάδες τώρα στην κόλαση του Διονύσου, άλλοτε με ηλεκτρικό ρεύμα, άλλοτε με φάλαγγες, άλλοτε με κρέμασμα στα δέντρα…»

Η δίκη αυτή του Ρ.Φ. γίνεται στη Λάρισα το Μάιο του ’69 και καταδικάζονται οι

Λευτέρης Τσίλογλου -15 χρόνια
Μαργαρίτα Γιαράλη -10 χρόνια
Πόπη Τζεμπελίκου-10 χρόνια

Μαζί τους δικάζεται και ο Γιάννης Μπανιάς, που μετά πηγαίνει εξορία.

Πρόταση για θάνατο και καταδίκες σε ισόβια – Η δίκη των 39 στη Θεσσαλονίκη 

Τη μαρτυρία του Μιχάλη Σπυριδάκη (‘69): «Δούλεψα για τη συγκρότηση του Ρήγα. Πιάστηκα στις 3-4-68. Οδηγήθηκα στο στρατόπεδο ΣΕΔΕΣ αμέσως, όπου υποβλήθηκα επί πολλές ώρες σε πολλά μαρτύρια επανειλημμένα. Όπως φάλαγγα, μαστίγωμα, κάψιμο με φωτιά, κάψιμο με τσιγάρο, γρονθοκόπημα, λακτίσματα, περίλουση με ψυχρό νερό. Ύστερα από επανειλημμένες λιποθυμίες αφού εξαντλήθηκα περιέπεσα σε κωματώδη κατάσταση και κατόπιν με πετάξανε στο πόρτ-παγκάζ ενός αυτοκινήτου και με μεταφέρανε στην «Εθνική» Ασφάλεια… Συνέχισαν την επιχείρηση στην Ασφάλεια κρατώντας με συνεχώς άυπνο μερόνυχτα ερεθίζοντας με, γρονθοκοπώντας και λακτίζοντάς με περιοδικά. Κατόπιν με μεταφέρανε στο Γ’ σώμα στρατού, όπου με υποβάλλανε στο μαρτύριο του ηλεκτροσόκ, με ξαναμαστίγωσαν στο κεφάλι και στο πρόσωπο μέχρι αίματος, μου ξερίζωσαν τα μαλλιά με τινάγματα της κεφαλής, με κρατούσαν συνεχώς δεμένο πισθάγκωνα σε μια καρέκλα έχοντας μου μέρα-νύχτα στο πρόσωπο ένα προβολέα. Με κρατούσαν συνεχώς άυπνο, με υπόβαλλαν στο μαρτύριο της δίψας και επί 8 μέρες μου στέρησαν παντελώς την τροφή…». -16,5 χρόνια φυλακή.

Σ’ αυτή τη δίκη του ΡΦ και του ΠΑΜ στη Θεσσαλονίκη (Δίκη των 39) το Μάιο του ’69, ο εισαγγελέας πρότεινε θάνατο για τον Αργύρη Μπάρα. Καταδικάστηκαν σε ισόβια οι:

Αργύρης Μπάρας Αλέξης Παπαλεξίου Σωκράτης Στεφανίδης

σε 20 χρόνια περίπου οι:

Μιχάλης Σπυριδάκης
Θόδωρος Καζέλης
Γιάννης Γρηγοριάδης
Λεωνίδας Χατζηπροδρομίδης

σε 10 χρόνια περίπου οι:

Πολύδωρος Βοϊτσίδης
Σωτήρης Τσιακμάκης
Δημήτρης Παπαλεξίου

σε 8 χρόνια περίπου οι:

Κώστας Τόμτσης
Ισμήνη Τσούτσια
Γιάννης Γκιρκούδης
Γιώργος Αναστασίου
Μπάμπης Ζιώγας

σε 5-6 χρόνια περίπου οι:

Γιάννης Πίτυρης
Περικλής Τερζής
Λάκης Προγκίδης
Θωμάς Βασιλειάδης
Βλαδιμηρος Γραμματικόπουλος

και με αναστολή οι:

Γιώργος Μπιβολάρης
Γαρ. Δελιγκάς
Γιώργος Δρανδάκης

Την απολογία του Λάκη Προγκίδη (‘69): «Μετά το πραξηκόπημα της 21ης Απριλίου, διώξεις φοιτητών, συνδικαλιστών, αγωνιστών, ανθρώπων του δημοσίου βίου, καθηγητών κλπ. Φυλακίσεις, βασανιστήρια από μέρους της κυβέρνησης… Οργανώθηκα στο Ρήγα… Την μη ανάμιξη πια ή έστω και την εφησύχαση θεωρούσα προδοσία». – 6 χρόνια φυλακή

Τον διάλογο της Ισμήνης Τσούτσια με τον πρόεδρο του Στρατοδικείου (‘69): «Ήταν δυνατόν να μείνουμε αδιάφοροι; Όλα αυτά και η αξιοπρέπεια μου σαν ελεύθερου ανθρώπου και η συναίσθηση της ευθύνης απέναντι σ’ αυτούς που αύριο θα κάτσουν στα ίδια θρανία με μας και θα μας ρωτήσουν -Τι κάνατε όταν καταλύθηκε η Δημοκρατία;»

Και ο διάλογος της με τον πρόεδρο του Στρατοδικείου:

Πρ. «Πόσους φοιτητές έχει το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης; Πόσοι απ’ αυτούς είναι στο Ρήγα;»

Κατηγ.: «22.000. Στο Ρήγα ανήκει η συντριπτική πλειοψηφία των φοιτητών άσχετα αν σ’ αυτή την αίθουσα βρισκόμαστε μόνο 17».

Την απολογία του Γιάννη Γκιρκούδη ‘69): «Έδωσα το παρόν στο σάλπισμα της φοιτητικής αντιδικτατορικής οργάνωσης Ρήγας για πάλη ενάντια στη δικτατορία, για ανατροπή της κυβέρνησης που πνίγει τα λαϊκά δικαιώματα, για επάνοδο στο δρόμο της δημοκρατικής ομαλότητας».

Την απολογία του Κώστα Τόμτση (‘69): «Την 21.4.67 μια ομάς στρατιωτικών καταπατεί κάθε ίχνος ελευθερίας και αφαιρεί κάθε συνταγματικό δικαίωμα του λαού. Χιλιάδες άνθρωποι φυλακίζονται και εξορίζονται αποκλειστικά και μόνο δια τα δημοκρατικά τους φρονήματα … με οδήγησε να ενταχθώ στην αντιδικτατορική οργάνωση Ρήγας και μέσα από τις γραμμές της να παλέψω για την ανατροπή της δικτατορίας».

Του Γιώργου Αναστασίου (‘69): «Πάντα αντίθετος με τη δικτατορία, δεν ήταν δυνατόν να μείνω αδρανής μπροστά σ΄αυτή τη δύσκολη στιγμή της χώρας μας. Έγινα μέλος του Ρήγα … Βασανίστηκα φρικτά με φάλαγγα»

Το στιλιάρι της φάλαγγας έσπασε – Νέες δίκες του Ρήγα 

Την καταγγελία του Γιάννη Καούνη στο Διεθνή Ερυθρό Σταυρό το 1969: «Με συνέλαβαν επειδή είμαι κομμουνιστής και μέλος του Ρήγα. Στην ανάκριση με βασάνισαν και με κακομεταχειρίστηκαν με διάφορους τρόπους. Το ίδιο έγινε και γι΄άλλους δύο που συνέλαβαν στην ίδια υπόθεση και συγκεκριμένα τον Μπάμπη Γεωργούλα και την Μαρία Αγγελάκη… Με κτύπησαν γροθιές στο κεφάλι τόσο δυνατά, ώστε να χάσω προσωρινά την αίσθηση της όρασης …Με υπέβαλαν στο βασανιστήριο της φάλαγγας…….. Με γρονθοκοπούσε, με έφτυνε στο πρόσωπο και πατούσε την κοιλιά μου … Μου κρατούσε τα μάτια ανοιχτά για να δείχνει πως δεν έχω λιποθυμήσει. Το στιλιάρι της φάλαγγας έσπασε. Φάλαγγα πέρασε και ο Μπάμπης Γεωργούλης, ενώ η Μαρία Αγγελάκη, μαζί με πολλά άλλα πέρασε και φάλαγγα των δακτύλων των χεριών» – 12 χρόνια φυλακή.

Αυτή η δίκη του Ρήγα Φεραίου γίνεται στην Αθήνα τον Ιούλιο του ΄70 και καταδικάστηκαν οι:

Γιάννης Καούνης 12 χρόνια
Μπάμπης Κοβάνης 5 χρόνια
Μπάμπης Γεωργούλας 4 χρόνια
Μαρία Αγγελάκη 4 χρόνια.

Από το ίδιο δικαστήριο τις ίδιες ημέρες καταδικάστηκε σε 20 χρόνια ο Μπάμπης Θεοδωρίδης, υπεύθυνος στο ΚΚΕ Εσωτερικού, για τις αντιδικτατορικές οργανώσεις νεολαίας στις οποίες περιλαμβανόταν και ο Ρήγας Φεραίος. Μαζί του καταδικάστηκαν οι:

Νίκος Γεωργακόπουλος
Δημήτρης Μαστροδήμος
Μιχάλης Πανταχός
Νίκος Πανώριος

Νέα δίκη και διάλογος με τον πρόεδρο του Στρατοδικείου: Δεν σας φοβάμαι! Εσείς με φοβάστε. 

Δεν έμαθε τον πασίγνωστο διάλογο του Προέδρου του Έκτακτου Στρατοδικείου Αθηνών με τη Μαργαρίτα Γιαραλή και την Πόπη Τζεμπελίκου στη δίκη του Ρήγα Φεραίου, στις 3 Νοεμβρίου 1969:

Γιαραλή: Είναι η τρίτη φορά που έρχομαι εις το στρατοδικείο και είμαι υπερήφανη που ανήκω στις προοδευτικές…
Πρόεδρος: Αφήστε τα αυτά.
Γιαραλή: Παρακαλώ αφήστε με να απολογηθώ.
Πρόεδρος: Για την οργάνωση να μας πείτε.
Γιαραλή: Μάλιστα. Για το Ρήγα. Οι σκοποί της οργάνωσης βγαίνουν…
Πρόεδρος: Αφήστε τους σκοπούς.
Γιαραλή: Θέλω να απολογηθώ παρακαλώ.
Πρόεδρος: Καθίστε κάτω. Παρανομούσατε.
Γιαραλή: Όταν καταπατούνταν τα ανθρώπινα δικαιώματα….
Πρόεδρος: Κάτσε κάτω.
Γιαραλή: Μα να απολογηθώ.
Πρόεδρος: Τι κάνατε να μας πεις.
Γιαραλή: Αυτό θα σας πω. Από της εγκαθιδρύσεως της δικτατορίας στην Ελλάδα…..
Πρόεδρος: Κάτσε κάτω. ….
Βασιλικός Επίτροπος: Θέλετε να μας κάνετε πλύσιν εγκεφάλου;
Πρόεδρος: Πέρασες στιγμή χωρίς παράνομη δράση, χωρίς να μοιράζεις προκηρύξεις;
Γιαραλή: Ούτε στιγμή. Θεωρώ χρέος μου…
Πρόεδρος: Κάτσε κάτω.
Γιαραλή: Δεν μου επιτρέπετε να καταγγείλω τα βασανιστήρια που στην ασφάλεια….
Πρόεδρος: Θα σε αποβάλω της αιθούσης.
Βασιλικός Επίτροπος: Θέλετε να μεταβάλλετε την αίθουσα σε γιάφκα.
Τζεμπελίκου: Τρίτη φορά έρχομαι εδώ για την αντιδικτατορική μου δράση.
Πρόεδρος: Κάτσε κάτω.
Τζεμπελίκου: Για τρίτη φορά δεν θα με αφήσετε να απολογηθώ.
Πρόεδρος: Κάτσε κάτω.
Τζεμπελίκου: Καταγγέλλω τα βασανιστήρια. Με φέρνουν μετά ένα χρόνο στο δικαστήριο για να μην φανούν τα σημάδια.
Πρόεδρος: Κάτσε κάτω.
Τζεμπελίκου: Να γραφτεί στα πρακτικά ότι δεν με αφήσατε να απολογηθώ. Καταγγέλλω…
Πρόεδρος: Κάτσε κάτω.
Τζεμπελίκου: Δεν σας φοβάμαι! Εσείς με φοβάστε, ακόμα και τώρα που κάθομαι στο εδώλιο της κατηγορούμενης.

Σ΄αυτή τη δίκη του Ρήγα Φεραίου στην Αθήνα το Νοέμβριο του ‘69, η Πόπη Τζεμπελίκου καταδικάζεται σε 17 χρόνια, που μαζί με τις δύο προηγούμενες καταδίκες γίνονται πάνω από 40 και κατά συγχώνευση 25 χρόνια.

Η Μαργαρίτα Γιαραλή καταδικάζεται σε 15 χρόνια, που μαζί με τη προηγούμενη καταδίκη της γίνονται 25 και κατά συγχώνευση 17. Ο Νικόλας Βουλέλης καταδικάζεται σε 8 χρόνια. 

Η δίκη του Ρήγα στο Εφετείο παίρνει μεγάλη δημοσιότητα 

Το 1971 μετά από ισχυρές διεθνείς πιέσεις οι δίκες με βάση τον εμφυλιακό νόμο 509 δικάζονται όχι στα έκτακτα στρατοδικεία αλλά στα εφετεία. Οι ανακρίσεις βέβαια είναι το ίδιο σκληρές. Οι ποινές, όμως, γίνονται πια αρκετά μικρότερες.

Τον Αύγουστο του ‘71 στο Εφετείο στην Αθήνα γίνεται η νέα δίκη του Ρ.Φ., που πήρε μεγάλη δημοσιότητα και προκάλεσε ισχυρές εντυπώσεις. Καταδικάζονται οι:

Κώστας Κωσταράκος – 3 χρόνια
Φώτης Προβατάς – 2 χρόνια
Γιώργος Σπηλιώτης – 2 χρόνια

Μαζί τους δικάστηκαν οι

Γιάννης Ρέγκας
Δημήτρης Μαρκάκης
Λυκούργος Φλέσσας
Χρίστος Ηλιόπουλος
Ανδρέας Χριστόπουλος
Γιάννης Μπαλάφας
Ελένη Γεωργίκου
Δήμητρα Γεωργίκου
Νίκη Νιανιάρα
Μίλτος Λειβαδίτης

Το μαζικό φοιτητικό κίνημα, ο Ρήγας και οι πρώτες συλλήψεις 

Με το τέλος του ’71 μπαίνουμε σε μια διαφορετική περίοδο του αντιδικτατορικού κινήματος. Αυτή του μαζικού φοιτητικού κινήματος και της εξέγερσης του Πολυτεχνείου.

Δεν επιθυμώ να αναφερθώ σε μαρτυρίες με λεπτομέρειες των ανακρίσεων και βασανιστηρίων της δικής μου «γενιάς» του Ρήγα. Άλλωστε είναι σχετικά γνωστές από τα αφιερώματα στο Πολυτεχνείο, που γίνονται επί 30 χρόνια και αφορούν και τα μέλη του Ρήγα και τα μέλη των άλλων οργανώσεων.

Η Ασφάλεια αυτή την περίοδο τα έχει λίγο χαμένα. Έχει να αντιμετωπίσει χιλιάδες ανθρώπους. Προβαίνει σε εκατοντάδες ολιγοήμερες συλλήψεις για ξύλο προς εκφοβισμό, χωρίς κανένα αποτέλεσμα. Το φοιτητικό κίνημα της απαντάει με μεγάλες συγκεντρώσεις, διαδηλώσεις και καταλήψεις.

Έτσι, την άνοιξη του ΄72, μετά τις προσφυγές στα Πρωτοδικεία για την υποχρέωση διεξαγωγής εκλογών από τους φοιτητικούς συλλόγους, την πρώτη δημόσια συγκέντρωση και διαδήλωση στην επέτειο της 21ης Απριλίου στα Προπύλαια, τη διαδήλωση στο Μουσείο, την απόπειρα συγκέντρωσης στην πλατεία Κοτζιά την Πρωτομαγιά και τη συναυλία στο Σπόρτιγκ με την διαδήλωση που ακολούθησε στις 15 Μάη, καθώς και τις αντίστοιχες συγκεντρώσεις και πορείες στις άλλες πόλεις (Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Γιάννενα), η Ασφάλεια κάνει πολλές εκατοντάδες συλλήψεις φοιτητών για λίγες μέρες. Βασανίζει και απειλεί χωρίς αποτέλεσμα. Τρεις φοιτητές, οι Ρηγίτες Νίκητας Λιοναράκης και Μιχάλης Σαμπατακάκης και η αναρχική Αγγέλα Φωτεινού καθώς και ο Πρόεδρος της ΕΚΙΝ Παναγιώτης Κανελλάκης μετά από δίμηνη ανάκριση παραπέμπονται σε δίκη και πάνε στον Κορυδαλλό.

Τα ίδια και το φθινόπωρο του ΄72. Είναι η περίοδος των γενικών συνελεύσεων στις σχολές για εκλογές, της εκλογής επιτροπών, των διαδηλώσεων και των εκλογών στους φοιτητικούς συλλόγους με όργιο νοθείας από την χούντα. Και πάλι πολλές ολιγοήμερες συλλήψεις με ξύλο. Στη Θεσσαλονίκη τέσσερις Ρηγίτες κρατούνται για ένα μήνα: Οι Πάνος Ερμείδης, Χρυσάφης Ιορδάνογλου, Χρίστος Ζαφείρης και Πέτρος Οικονόμου.

Οι στρατεύσεις και η κατάληψη της Νομικής 

Στους πρώτους μήνες του ’73 έχουμε διαδηλώσεις, αποχή στις σχολές και κυρίως τις στρατεύσεις φοιτητών, τις μεγάλες συγκεντρώσεις που ακολουθούν και μαζικές ολιγοήμερες συλλήψεις με ξύλο. Η δίκη των 11, με τη φωτογραφία του Ρηγίτη Μάκη Μπαλαούρα με μαυρισμένα από το ξύλο μάτια σε εξώφυλλο γνωστού περιοδικού!

Το φοιτητικό κίνημα αυτής της περιόδου οργανώνεται γύρω από τη λειτουργία των Φοιτητικών Επιτροπών Αγώνα, οι οποίες αποτελούν τον κύριο στόχο των αναγκαστικών στρατεύσεων με βάση τον χουντικό νόμο 1347/73. Πολλά μέλη και φίλοι του Ρήγα στρατεύονται.

Μετά τις στρατεύσεις, οι φοιτητές απαντούν με την κατάληψη της Νομικής και την πολύ μεγάλη διαδήλωση που παραλύει το κέντρο της Αθήνας. Ιδιαίτερα σημαντικός ο ρόλος του Ρήγα. Ακολουθούν μαζικές συγκεντρώσεις και η νέα κατάληψη της Νομικής.

Στο Αναμορφωτήριο! 

Την ίδια περίοδο γίνεται η σύλληψη και η παραπομπή οργάνωσης του Ρ.Φ. με νέους και νέες 18 χρονών:

Πάκυ Κυριοπούλου
Σπύρος Παπασπύρου
Νικήτας Δεϊμέζης
Σπύρος Κιούσης
Ελένη Καλαφάτη
Τέλης Χατζηαργυρός
Παναγιώτης Καραγιώργης
Σπύρος Λιάγγης
Λιάνα Κυριοπούλου

Κάποιοι από αυτούς, λόγω ηλικίας, πάνε στο Αναμορφωτήριο!

Η «νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου» 

Στις 8 Μαΐου του ’73 η Ασφάλεια σηκώνει τα χέρια στην αντιμετώπιση του φοιτητικού κινήματος και έρχεται η ώρα του ΕΑΤ-ΕΣΑ. Είναι η λεγόμενη «νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου» για το χτύπημα των οργανώσεων της νεολαίας.

Οι Ρηγίτες

Μάκης Παρασκευόπουλος
Χρίστος Λάζος
Μιχάλης Σαμπατακάκης
Μίμης Κωσταράκος
Νικήτας Λιοναράκης
Γιάννης Βούλγαρης
Σταύρος Τσακιράκης

και η φίλη του Ρήγα Αγγέλα Τσατάλα ανακρίνονται στην ΕΣΑ για τον Ρήγα παραπάνω από 100 ημέρες και παραπέμπονται με τον εμφυλιακό νόμο 509. Με την αμνηστία στις 22 Αυγούστου αποστέλλονται στο στρατό.

Παρόμοιες συλλήψεις και ανακρίσεις γίνονται στη Θεσσαλονίκη, από τον Ιούλιο ως την αμνηστία, των Ρηγιτών

Θωμά Βασιλειάδη
Λάκη Προγκίδη
Λευτέρη Χαλβατζή

Τον Αύγουστο, γίνεται δίκη φοιτητών στην Πάτρα, στους οποίους περιλαμβάνονται οι Ρηγίτες

Άκης Ταγκαλάκης
Νίκος Ηλιόπουλος
Αντώνης Τσουρινάκης
Κώστας Βογιατζής
Δημήτρης Δημητριάδης.

Η επέμβαση της ΕΣΑ στο αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα δεν είχε, βέβαια, κανένα αποτέλεσμα. Με το άνοιγμα των σχολών, μεγάλες συγκεντρώσεις, το μνημόσυνο Παπανδρέου και οι συλλήψεις, διαδηλώσεις.

Η εξέγερση του Πολυτεχνείου. Χιλιάδες συλλήψεις 

Έτσι φτάνουμε στην εξέγερση του Πολυτεχνείου. Δεν είναι του παρόντος η ανάλυση του, που άλλωστε έχει γίνει αρκετά και έγκυρα. Θα σημειώσω τη μεγάλη παρουσία Ρηγιτών στη Συντονιστική του Πολυτεχνείου:

Χρίστος Λάζος
Χρύσανθος Λαζαρίδης
Δημήτρης Χατζησωκράτης
Γιώργος Τσεμπελής
Στέλιος Παππάς
Γιώργος Παπαβασιλόπουλος
Γιάννης Καλογήρου
Γιάννης Αναστασάκος
Δημήτρης Ψαρράς

Χιλιάδες συλληφθέντες και παράνομοι μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Εκατοντάδες μέλη και φίλοι του Ρήγα. Στην ΕΣΑ για μήνες μέλη του Ρήγα, μεταξύ των οποίων οι:

Μάκης Μπαλαούρας
Ανδρέας Νεφελούδης
Στέλιος Παππάς
Αντώνης Λιοναράκης

Οι Ανδρέας Νεφελούδης και Στέλιος Παππάς στη συνέχεια εξορίζονται.

Μαζικές συλλήψεις και στις άλλες πόλεις. Στη Θεσσαλονίκη, μερικοί από τους Ρηγίτες συλληφθέντες είναι οι:

Θωμάς Βασιλειάδης
Χρυσάφης Ιορδάνογλου
Λάκης Προγκίδης
Ρία Καλφακάκου

Ο Ρήγας, οι ΦΕΑ και το μαζικό φοιτητικό κίνημα 

Πέρα από τις συλλήψεις, τα βασανιστήρια και τις φυλακίσεις, η κύρια συμβολή του Ρήγα ήταν η αντίληψη για την ανάπτυξη και η ίδια η ανάπτυξη του μαζικού φοιτητικού κινήματος. Η αντίληψη υπάρχει από την πρώτη στιγμή της δημιουργίας του Ρήγα. Όταν οι συνθήκες το επιτρέπουν, γίνεται πραγματικότητα.

Ο Ρήγας συνέβαλε σημαντικά στη δημιουργία και λειτουργία της Ελληνο-ευρωπαϊκής Κίνησης Νέων (ΕΚΙΝ), του πρώτου συλλογικού μορφώματος με δημόσια δράση, που αντιπαρατίθεται ιδεολογικά με τη δικτατορία. Από το ’70 μέχρι το ’72, που τη διέλυσε η Χούντα, γίνεται κέντρο της φοιτητικής ζωής. Γίνονται εκδηλώσεις κάθε εβδομάδα με συμμετοχή εκατοντάδων, που σπάζουν το φράγμα της τρομοκρατίας. Τα στελέχη της ΕΚΙΝ υφίστανται αλλεπάλληλες ολιγοήμερες συλλήψεις. Ανάμεσά τους, τα μέλη του Ρήγα:

Νίκος Αλιβιζάτος
Φώντας Γιαταγάνας
Νίκος Μεγγρέλης
Τέλης Σαμαντάς
Μάνος Σωτηριάδης
Μάκης Παρασκευόπουλος
Χρίστος Λάζος
Κλαίρη Μητσοτάκη
Νικήτας Λιοναράκης
Γιώργος Λάτσης
Κλειώ Κόντου
Ηλίας Τριανταφυλλόπουλος
Τάκης Παναγιωτόπουλος
Χρύσανθος Λαζαρίδης
Ιωάννα Καπίκη

Η κύρια συμβολή του Ρήγα είναι η συγκρότηση των Φοιτητικών Επιτροπών Αγώνα (ΦΕΑ).

Οι ΦΕΑ είναι ο ιστός της ανάπτυξης του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος.

Με την επιβολή της δικτατορίας το ’67, μέλη της νεολαίας Λαμπράκη και άλλων προδικτατορικών οργανώσεων συμμετέχουν στο Ρήγα και τις άλλες αντιδικτατορικές οργανώσεις και συμβάλλουν αποφασιστικά στη διαμόρφωση συνειδήσεων για αντίσταση και αγώνα για τη δημοκρατία.

Μια καινούργια γενιά φοιτητών από το ’67 και πέρα, χωρίς το στοιχείο της συμμετοχής σε πολιτικές οργανώσεις πριν τη δικτατορία (λόγω ηλικίας), ψάχνει τους τρόπους συλλογικών αναζητήσεων και δράσεων. Έτσι δημιουργούνται παρέες φοιτητών ανά σχολή που συμμετέχουν σε ομαδικές συζητήσεις.

Στα τέλη του ’71, οι παρέες αυτές των φοιτητών, με την αποφασιστική συμβολή του Ρήγα, μετατρέπονται σε οργανωμένες πλατειές συλλογικότητες ανά σχολή, τις ΦΕΑ.

Έχουν παράνομο οργανωτικό σχήμα (επιτροπή σχολής ή έτους), αλλά δημόσια μαζική δράση στη σχολή μπροστά σε όλους τους φοιτητές. Διεκδικούν αγωνιστικά τη «νομιμοποίηση» της δράσης τους, της δυνατότητας, δηλαδή, δημόσιας συγκέντρωσης και συζήτησης, ενώ προφυλάσσουν τον παράνομο οργανωτικό τους ιστό. Στις αρχές του ’72, συγκροτείται το Διασχολικό των ΦΕΑ, που συντονίζει όλες τις σχολές για όλη τη διάρκεια του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος. Η παρουσία του Ρήγα είναι καθοριστική. Στο Διασχολικό από τον Ρήγα συμμετείχαν:

Μάνος Σωτηριάδης
Μιχάλης Σαμπατακάκης
Κλειώ Κόντου
Αντώνης Σκουλούδης
Χρίστος Λάζος
Άλκης Κούρκουλας

Όλο αυτό το σχήμα αποδεικνύεται εκπληκτικά αποδοτικό.

Η συμβολή του Ρήγα στη δημιουργία, ανάπτυξη, ενωτικό χαρακτήρα και μαζική δράση των ΦΕΑ είναι αποφασιστική. Και οι ΦΕΑ είναι ο βασικός ιστός ανάπτυξης του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος.

Μάθαμε, σχεδόν ανακαλύψαμε, να ταυτίζουμε την έννοια του σοσιαλισμού με την έννοια της δημοκρατίας 

Τα νεανικά μας χρόνια και η σχέση μας με την πολιτική και τον πολιτισμό τον καιρό της δικτατορίας και της μεταπολίτευσης, καθορίστηκαν βαθιά από την εμφάνιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη του ρεύματος της Ανανεωτικής Αριστεράς.

Ζώντας τότε αρκετοί από εμάς την πιο ακραία μορφή του καπιταλισμού και του ατλαντισμού, τη δικτατορία και αγωνιζόμενοι εναντίον της, μάθαμε ταυτόχρονα να αγωνιζόμαστε κατά του σταλινισμού και του δογματισμού. Οργανωθήκαμε στο ΡΗΓΑ ΦΕΡΑΙΟ. Αγαπάμε την πολιτική μας ιστορία.

Μάθαμε να διαβάζουμε Έλληνες ποιητές. Μάθαμε, σχεδόν ανακαλύψαμε, να ταυτίζουμε την έννοια του σοσιαλισμού με την έννοια της δημοκρατίας, να σεβόμαστε τα ανθρώπινα δικαιώματα, να είμαστε Ευρωπαίοι, ενώ ήμασταν ταυτόχρονα αριστεροί. Ζήσαμε μια μικρή – όχι τη μόνη – πολιτιστική νησίδα στη χώρα μας, μια μικρή – όχι τη μόνη – αντίσταση στη βαρβαρότητα. Και νομίζουμε πως αφήσαμε ίχνη…

Ιδεολογίας, θεωρίας και πολιτικής που μας τοποθετούσε, όχι ανάμεσα στη σοσιαλδημοκρατία και το σταλινισμό, αλλά πιο πέρα και ψηλότερα (έτι επέκεινα).

 Θα τελειώσω με το ποίημα του Σπύρου Σαρρή:

Το μειδίαμα του Ρήγα Φερραίου 

Η εμφάνιση του Ρήγα από 13ης τρέχοντος στους κεντρικούς δρόμους των Αθηνών
οι επίμονοι ψίθυροι γύρω απ’ το όνομά του στις λέσχες των σπουδαστών
ο Ρήγας Φερραίος μ’ ένα πακέτο Παπαστράτος στα μαρμαρωμένα δάχτυλα
ο Ρήγας Φερραίος στο νεόδμητο κτίριο της Φυσικομαθηματικής σχολής
στην παλάμη του σφίγγει (το) φιαλίδιον κενόν ή πλήρες ούζου του Τυρνάβου
καβαλλάει ξυπόλυτος μια μοτοσυκλέτα – τρέχει με 100 χιλιόμετρα
καπνίζει τον ίλιγγο
λέει στον Εγγονόπουλο: σου παραδίδω (αυτό) το δαχτυλίδι
Ο Ρήγας Φερραίος διάτρητος από διασταυρούμενες πληροφορίες
τον παρακολουθούν οι σταυρωτήδες αλλά τους διαφεύγει πάντα
γιατί ο Ρήγας δεν είναι παρά
ένας επάργυρος καθρέφτης – ο Αργύρης – όπου μέσα του
βλέπω την έγχρωμη λιθογραφία του και μερικά απ’ τα τριάκοντα
δολλάρια της προδοσίας
γιατί δεν είναι παρά μια ακροστιχίς που σχηματίζουν
παρανόμως εκδοθέντα έντυπα
γιατί δεν είναι παρά ένας σφραγισμένος φάκελλος
στα παραρτήματα της Ασφαλείας
γιατί είναι ένας και κανένας και 613
αν και για τη σιωπηλή πλειοψηφία είναι απλά
η αφετηρία των αυτοκινήτων Κυνοσάργους
ή το πολύ μια διαφήμιση επαναστατικού απορρυπαντικού
Τον εντοπίζουν στον υπόγειο σιδηρόδρομο τι να ζητάει άραγε στις σήραγγες;
Οι κινήσεις του γίνονται ακαθόριστες
τον διακρίνει εν τούτοις ένα σταθερό μειδίαμα
το σταθερό μειδίαμα της Εταιρείας
γιατί κρατάει χαρτοφύλακα που περιέχει εμπιστευτικά χειρόγραφα
γιατί είναι ένοικος σε μονοκατοικία της οδού Σκουφά
γιατί κρύβεται κάτω απ’ το όνομα Ξάνθος Τσακάλωφ και Σκουφάς
γιατί σαν τυπογράφος έμπειρος κατάγεται από τις Φερρές
γιατί πάνω απ’ όλα επικαλείται το πεντάγραμμο
του προσεχούς μαθήματος κλειδοκυμβάλου.

1968

Είμαστε ευτυχείς που ο εισαγγελέας κ. Πατσής δεν είναι κοινωνός της ιστορίας μας. (Εκτός των άλλων, είναι θέμα αισθητικής). Πώς άλλωστε θα είχαμε αυτό το αίσθημα υπεροχής; Αυτό το μειδίαμα του Ρήγα Φερραίου!

Τελικά ήθελε και τρέλα και χιούμορ για ν’ αντέξεις μέχρι τέλους

—του Μιχάλη Τριανταφυλλίδη—

Μαθητής έκτης Γυμνασίου.

Άνοιξη προχωρημένη, ετοιμαζόμαστε για εξετάσεις διαβάζοντας στη Δημοτική βιβλιοθήκη, στη ΧΑΝΘ, όπου κιαλάρουμε λαίμαργα και κλεφτά τη Ναυσικά μια θεά σαραντάρα… Είχαμε διει και το ραντεβού κάθε Σεπτέμβρη με τη Λολομπρίτζιτα και αντιλαμβάνεσθε συνειρμοί και διάφορα τέτοια.

Ο Θωμάς α΄, μηχανικός, καλή του η ώρα εκεί που πήγε, φεύγοντας νωρίς, με έστειλε χαρτάκι να βρεθούμε στη γιάφκα στην Άνω Πόλη και να ειδοποιήσω και το Θωμά β΄, νομικό, έφυγε και τούτος νωρίς γαμω το μιλέτι μας.

Τα ραντεβού κλείστηκαν, ακολουθώντας κάθε κανόνα συνωμοτικότητας, και έχοντας αλλάξει τρία λεωφορεία κι ένα ταξί, θα έβρισκα στην Ευζώνων το Θωμά με τη μηχανή να με πάρει και να πάμε στο ραντεβού…..μια καταπληκτική εν εσού, από τον πόλεμο, σαν κι αυτές που είχαν, σχεδόν, όλοι οι βολιώτες που ήξερα.

Έρχεται ο Θωμάς ευμεγέθης και αυτός —εγώ λίγο στρουμπουλός που λέει και ο Οβελίξ—, ανεβαίνω από πίσω και φτάνουμε μετά από μια ανηφορική διαδρομή κάποιων χιλιομέτρων, στην παλιά πολυκατοικία, πίσω από την πλατεία Κουλέ Καφέ που ήταν και το διαμέρισμα που νοίκιαζα στο όνομα μου.

Ο Θωμάς α΄ περιμένει έξω από το σπίτι και βλέποντας μας να καταφτάνουμε κατουρημένος στα γέλια μας προγκάει και μας σμπρώχνει να πάμε μέσα γρήγορα.

Βρε ζώα, τι σας έφταιγε ρε χαμένοι η μηχανή η καημένη που χάθηκε από κάτω σας; Μεχρις εδώ ακούγονταν το παρ παρ και το αγκομαχητό της ρεεε…

Ρε μαλάκα, εσύ που είσαι και μεγαλύτερος, απευθύνεται στον β΄, ρε σα διαφήμιση του τσίρκου μεντράνο διασχίσατε όλη την πόλη ρε και φωνάζατε ελάτε και αρκούδες πάνω σε μηχανή έχουμε… γαμώ την παρανομία μου μέσα…

Από τον Ταύρο στο Παλαιό Ψυχικό

—της Ρούλας Καλαρά—

Τέτοιες μέρες, πριν από σαράντα χρόνια ακριβώς, ήρθα από το χωριό μου με την καλτσούλα και τη μακριά φούστα, και μπήκα στην αγκαλιά της Ανανεωτικής Αριστεράς: Ρήγας Φιλοσοφικής! Όλο γυναίκες! Ένας άντρας, ο Μανώλης. Έπη, Κλειώ, Σοφίκα, Μαρία, Βίκυ, Τιτίκα, Μπέτυ, Βάσω, Έφη, Αγγελική και και και…

Εγώ δεν σπούδασα στη Φιλοσοφική. Το Σχολείο μου ήταν ο Ρήγας. Επειδή έμενα κοντά στη Νομική, που τότε στέγαζε και τη Φιλοσοφική, η φοιτητική γκαρσονιέρα μου στην Ιπποκράτους 100, έγινε το γραφείο, η βάση και το σημείο αναφοράς του Ρήγα Φιλοσοφικής. Μου έχουν πει φίλες μου ότι ακόμα, όταν περνούν από κει, ψάχνουν να με βρουν…

Θυμάμαι τα πάντα με λεπτομέρειες, από το’74 μέχρι το ’79. Σαν να βλέπω τον εαυτό μου σε ταινία δρόμου και σε ταινία εσωτερικών χώρων, ταυτοχρόνως. Και θα τα θυμάμαι μέχρι να πεθάνω. Στην τύχη θα ανασύρω δυο εικόνες.

Κάθε Κυριακή πηγαίναμε ομαδικά να πουλήσουμε την Αυγή. Η Φιλοσοφική είχε αναλάβει εναλλάξ, τον Ταύρο και το Παλαιό Ψυχικό! Ποτέ δεν έμαθα με ποιο κριτήριο. Στον Ταύρο, στις εργατικές πολυκατοικίες, δεν πουλάγαμε σχεδόν τίποτα. Είχαν προηγηθεί οι Κνίτες −που ξύπναγαν πιο πρωί, γιατί εμείς ξενυχτάγαμε στα στέκια των Εξαρχείων− με τον Ριζοσπάστη. «Πήραμε Ριζοσπάστη!» μας έλεγαν οι εργάτες − και μας κλείνανε την πόρτα στα μούτρα. Στο Ψυχικό, αντίθετα, πηγαίναμε σε συγκεκριμένες διευθύνσεις που μας έδιναν − και ξεπουλάγαμε!

Η δεύτερη σκηνή που θυμάμαι, εκτυλίσσεται μέσα σε ένα λεωφορείο! Είναι νύχτα, έχουμε φύγει από τα γραφεία στη Σολωμού, και πηγαίνουμε με τον Χρύσανθο σπίτι του να κουβεντιάσουμε. Στη διάρκεια της διαδρομής έγινε η ένταξή μου στη φράξια της Β’ Πανελλαδικής! Μετά, εγώ οργάνωσα και καμπόσες άλλες. Και από τότε, στο σπίτι μου, ύστερα από την επίσημη ολομέλεια της οργάνωσης, έμεναν πίσω μερικές φίλες μου −τάχα ότι έχουμε κανονίσει κάτι− και ερχόταν έπειτα ο σύνδεσμός μας με τη φράξια, που ήταν ο Νίκος από τη Νομική, για να κάνουμε τη δική μας ολομέλεια. Μάλιστα, είχα κρατήσει απέξω την πιο στενή μου φιλη, την Μπέττυ, γιατί κάποιοι δεν την εμπιστεύονταν − και της αποκάλυψα την αλήθεια… πέρσι!

Ναι! Τα καλύτερά μας χρόνια.

Μια σύλληψη που δεν έγινε ποτέ

—του Μάκη Διόγου—

Εκλογές, Οκτώβριος 1981. Για εβδομάδες γύρναγα στο σπίτι με τα χέρια βαμμένα κόκκινα και μπλε από τα σπρέι και τα ρούχα γεμάτα κόλλες από τις αφισοκολλήσεις. «Ψήφο στο κόμμα του λαού ΚΚΕ Εσωτερικού», «Ψηφίστε κομμουνιστική ανανέωση, ψήφισε ΚΚΕ Εσωτερικού», «ΕΚΟΝ Ρήγας Φεραίος πρωτοπορία» τα συνθήματα που συνόδευαν πάντα σφυροδρέπανα με τρεις ρίγες που έμοιαζαν με μαλλιά που ανέμιζαν. Όσο πλησιάζαμε προς την Κυριακή των εκλογών τόσο πιο πολλές εξορμήσεις κάναμε.

Τη Δευτέρα 12 Οκτωβρίου γίνεται η κεντρική προεκλογική συγκέντρωση του ΚΚΕ Εσωτερικού με ομιλητή τον Λεωνίδα Κύρκο στην Ομόνοια. Ενθουσιασμένοι, μετά τη συγκέντρωση πάμε στο προεκλογικό κέντρο, που ήταν Θεμιστοκλέους και Πανεπιστημίου. Παίρνουμε σπρέι, αφίσες, κουβάδες και βγαίνουμε για μαζική αφισοκόλληση. Άλλοι πάνε Πανεπιστημίου προς Σύνταγμα, άλλοι Πειραιώς, άλλοι Γ΄ Σεπτεμβρίου, και εγώ με τον Μπάμπη και άλλους τέσσερις πάμε Αθηνάς. Τρεις κάνουν αφισοκόλληση και τρεις γράφουν με σπρέι. Στα μισά της Αθηνάς σκάει περιπολικό το οποίο μας ρίχνει φώτα και βγαίνουν δύο αστυνομικοί:

«Ακίνητοι. Τι κάνετε εκεί πέρα; Απαγορεύονται οι αφισοκολλήσεις».

Στην αρχή πανικός, αλλά μετά σκεφτόμαστε ότι θα γίνουμε οι ήρωες της οργάνωσης. Μάλιστα «βλέπαμε» τα πρωτοσέλιδα: «Συνελήφθησαν 6 μέλη του Ρήγα Φεραίου». Ο ένας αστυνομικός με αυστηρό ύφος πλησιάζει:

«Ακίνητοι. Έχετε μπλέξει… Ποιανού κόμματος κάνετε αφισοκόλληση;» μας ρωτάει.

«Του ΚΚΕ Εσωτερικού» του λέμε με πάθος κομμουνιστή.

«Του ΚΚΕ Εσωτερικού; Του Κύρκου;» ξαναρωτάει.

«Ναι ΚΚΕ Εσωτερικού, του Κύρκου» ανταπαντάμε.

Ξαφνικά το ύφος γλυκαίνει: «Πέστε το ρε παιδιά ότι είστε με τον Κύρκο. Εντάξει συνεχίστε αλλά να προσέχετε…»

Μείναμε άφωνοι, σχεδόν ντροπιασμένοι. Εμάς τους κομμουνιστές να μας λέει να προσέχουμε ένας μπάτσος; Σοκαρισμένοι, συμφωνήσαμε να μην πούμε σε κανέναν για το περιστατικό…

Ηγεμονεύοντας πολιτικά, ηττηθήκαμε κατά κράτος

—της Ντόρας Τσικαρδάνη—

 

Εντάχθηκα στη σπουδάζουσα του Ρήγα περί τα τέλη του 1982, σχεδόν αμέσως με την μετάβασή μου στη Θεσσαλονίκη. Η ιστορική διαμάχη για το «ΠΟΝ» ή «ΚΟΝ» είχε οριστικά τελειώσει υπέρ του «ΕΚΟΝ», πράγμα που σήμαινε, ότι ο «Ρήγας» τυπικά ήταν κομμουνιστική νεολαία. Από την ένταξή μου και μετά δεν θυμάμαι ν’ ασχολείται κανένας με τη διένεξη αυτή, που είχε αφήσει την οργάνωση με τα μισά της μέλη. Το «Κ» είχε νικήσει το «Π», για να ηττηθεί στη συνέχεια κατά κράτος απ’ αυτό και να εξαφανιστεί απολύτως από την ιδεολογία, την κουλτούρα και το ήθος που εξέπεμψε η οργάνωση αυτή στη δεκαετία του 80 μέχρι την αυτοδιάλυσή της. Διατηρώντας πλήρως το κέλυφος της κομμουνιστικής διάρθρωσης και εργαλείων, όπως και το πάθος της παρέμβασης του ΚΚΕ(εσωτ) στα της χώρας, ο Ρήγας έφερε μαζί του την πιο ισχυρή αύρα νεωτερισμού, πολιτικού φιλελευθερισμού και μεταρρυθμισμού, που γνώρισα μέχρι σήμερα στη ζωή μου. Διατηρώντας και αξιοποιώντας πλήρως το αυξημένης αποδοχής και αίγλης αντιδικτατορικό, διαμόρφωσε στη δεκαετία του 80 ένα προφίλ φιλελεύθερο κοινωνικά και πολιτικά, κοσμοπολίτικο και ευρωκεντρικό. Σε ένα διεθνές περιβάλλον κυριαρχίας του διπολισμού και του πυρηνικού ανταγωνισμού, με  τα σύνορα υψωμένα παντού, να υψώνουν με τη σειρά τους εμπόδια στην κίνηση των ανθρώπων και στη διακίνηση των ιδεών, κατήγγειλε την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και στη Μέκκα του κομμουνισμού. Σε ένα εθνικό περιβάλλον απόλυτης κυριαρχίας του ΠΑΣΟΚ και της λαϊκιστικής του  προσέγγισης των πραγμάτων, μπόλιασε την ελληνική νεολαία με αναλύσεις και παρεμβάσεις, όπως αυτές περί κοινωνικών κινημάτων, κινημάτων διαμαρτυρίας, νεολαίας. Φεμινισμός, δικαιώματα ομοφυλοφίλων, δικαιώματα των πάσης φύσεως μειοψηφιών, ηχούσαν επιεικώς παράταιρα σε ένα περιβάλλον, όπου πράσινα και γαλάζια καφενεία έστηναν νυχθημερόν επικές μάχες υψίστης σημασίας για την οικοδόμηση του εν Ελλάδι σοσιαλισμού, τη σχέση κέντρων και περιφέρειας, κατά Σαμίρ Αμίν, την αποπομπή των βάσεων από τα πάτρια εδάφη και την απελευθέρωση των Ελλήνων…  Μεταρρυθμισμός, όταν οι συνήθεις παρεμβάσεις αρκούνταν στην αποδοχή ή την καταγγελία: ποιος δεν θυμάται τον άσπρο «Θούριο» για την πανεπιστημιακή μεταρρύθμιση, να δίνει απάντηση με προτάσεις επί των προτάσεων…

Δεν είναι εύκολο να κατανοηθεί σήμερα. όμως, στο διπολικό περιβάλλον  αυτό, η εκφορά και μόνον του λόγου αυτού, εύκολα και συχνά έφτανε σε ξυλοδαρμούς και βίαια επεισόδια εις βάρος των Ρηγάδων. Το αποτύπωμα της παρέμβασης αυτής βρίσκεται ανάγλυφο στα πάσης φύσεως ανεκδοτάκια της εποχής, όπως και στο περίφημο «ΕΚΟΝ ΡΗΓΑΣ ΦΕΡΑΙΟΣ, ο κάθε σέξι νέος». Το αρνητικό του ανάλογο, στους χαρακτηρισμούς και τις βρισιές, των οποίων κατά καιρούς και κατά θέματα γίναμε δέκτες, και τα οποία, ίσως θα είχε κάποιο ενδιαφέρον, κάποια στιγμή, να ανθολογηθούν.

Είναι κοινά αποδεκτό, ότι ο Ρήγας, μειοψηφικός πάντα, άσκησε πολλαπλάσια επιρροή στη νεολαία, τόσο του μεγέθους του, όσο και της αντίστοιχης του ΚΚΕ(εσωτ), έχοντας αδιαμφισβήτητη αίγλη. Εισέφερε στην εποχή του πολιτικά ήθη απροϋπόθετης δημοκρατίας, αλλά και ανελέητου ανταγωνισμού τάσεων. Πολιτικό και κοινωνικό φιλελευθερισμό και ριζοσπαστικότητα, που σήμερα σοκάρει μάλλον περισσότερο από τότε. Διεθνικότητα, ευρωκεντρισμό και κοσμοπολιτισμό στην πολιτική αντίληψη και ανάλυση. Κουλτούρα και πολιτισμό. (Τα φεστιβάλ του αποτελούσαν πολιτιστική πρόταση· οι αφίσες του, εικαστική παρέμβαση). Κοινωνική συμπεριφορά ελεύθερη, ελευθεριάζουσα και ελευθεριακή.

Στην τελική του φάση, τοις πράγμασι απομακρυνόμενος ολοένα και περισσότερο από την κομμουνιστική του μήτρα, ο «Ρήγας» διαμορφώθηκε σε μία σύγχρονη οργάνωση αριστερής νεολαίας, με ολοένα και μεγαλύτερη εμπλοκή στα του κόμματος,  μέχρι την ένταξή του στην ΕΑΡ. Διαμορφώνοντάς τον, μας διαμόρφωσε με τη σειρά του με επιρροή κυρίαρχη και ευεργετική. Μόνον που η ελληνική κοινωνία επέλεξε και καλλιέργησε τα απολύτως αντίθετα, από εκείνα, που καλλιεργήσαμε εμείς. Ηγεμονεύοντας πολιτικά, ηττηθήκαμε κατά κράτος.

* * *

Επιμέλεια αφιερώματος: Γιώργος Τσακνιάς

Εδώ άλλες επετειακές αναρτήσεις του dim/art