Συρία: Ο αφανισμός μιας πολιτιστικής κληρονομιάς

Εκτός από το τραγικό κόστος σε ανθρώπινες ζωές, ο πόλεμος στη Συρία απειλεί να αφανίσει μια ανεκτίμητη ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά.

Εκεί όπου άλλοτε υπήρχαν νωχελικές λεωφόροι όπου ζούσαν και εργάζονταν άνθρωποι, παλιές αγορές και περιστόλιστα πανάρχαια τεμένη, τώρα υπάρχουν μόνο συντρίμμια ενός πολέμου ο οποίος όχι μόνο παίρνει της ζωές Σύρων κάθε ηλικίας αλλά και αφανίζει τα πάντα γύρω τους, ακόμα και τόπους που υπήρχαν εκεί από τότε που υπάρχει πολιτισμός. Απ’ άκρη σ’ άκρη της Συρίας, μια κληρονομιά 5.000 ετών θάβεται συστηματικά κάτω από πέτρες.

Η καταστροφή ολόκληρων πόλεων και χωριών αποκαλύπτεται πλέον διαρκώς από ωμά και πολλές φορές αποκρουστικά video που ανεβαίνουν στο διαδίκτυο όμως και αυτά ακόμα δεν είναι ικανά να πουν ολόκληρη την ιστορία·δεν αποκαλύπτουν την καταστροφή αρχαίων εκκλησιών, πέτρινων κάστρων που έχτισαν Σταυροφόροι και αρχαιοτήτων που άντεξαν στο πέρασμα χιλιάδων πολυτάραχων ετών αλλά παραδίδονται σήμερα στο μένος αυτού του ανηλεούς πολέμου.

Ο πόλεμος στη Συρία έχει πάρει μέχρι σήμερα 130.000 ζωές. Τουλάχιστον δύο εκατομμύρια Σύροι πολίτες έχουν εγκαταλείψει τη χώρα και αναζητούν την ασφάλεια σε γειτονικές ενώ άλλοι τόσοι έχουν ξεριζωθεί από τα σπίτια τους και ζουν ως πρόσφυγες μέσα στην ίδια τους την πατρίδα. Η βιομηχανία και η οικονομία έχουν φυσικά ακινητοποιηθεί εντελώς και η ελπίδα σβήνει μέρα με τη μέρα. Στη Συρία υπάρχουν έξι Μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO που αντιπροσωπεύουν τουλάχιστον 2.000 χρόνια ιστορίας. Όλα ανεξαιρέτως έχουν υποστεί ζημιές.

Αυτές οι «πριν και μετά» φωτογραφίες δείχνουν την παλιά Συρία όπως αυτή αντικατοπτρίζεται στα βιβλία της ιστορίας εδώ και δεκαετίες· μέρη όπου άνθρωποι έκαναν τις αγορές τους ή συναθροίζονταν στους αυλόγυρους τζαμιών. Αποκαλύπτουν, επίσης, και το τεράστιο μέγεθος της καταστροφής που έχει υποστεί από άκρη σε άκρη η χώρα καθώς και την ανεπανόρθωτη ζημιά στην ίδια την ψυχή και την ταυτότητα της Συρίας.

Στο Αλέππο, μια από τις αρχαιότερες κλειστές αγορές στον κόσμο έχει καταστραφεί εντελώς· τους τελευταίους 18 μήνες οι δαιδαλώδεις πλακόστρωτοι δρόμοι της έχουν μεταμορφωθεί σε χαρακώματα όπου γίνονται μάχες σώμα σε σώμα και σε στόχους των από αέρος επιθέσεων με βόμβες. Η πολιτιστική κληρονομία που αφανίζεται δεν ενδιαφέρει κανέναν. Όποιος διακινδυνεύσει να φτάσει ως την αρχαία ακρόπολη στο κέντρο της πόλης θα δει τη ζημιά που έχουν υποστεί πολλά από τα τείχη της.

Εκατοντάδες μίλια πιο νότια και ελάχιστα δυτικότερα της τρίτης σε μέγεθος πόλης της Συρίας, της Χομς, σε ένα από τα σημαντικότερα μεσαιωνικά κάστρα στον κόσμο, στο Κρακ ντε Σεβαλιέ, έχουν ανοίξει ακόμα μεγαλύτερες πληγές. Το φρούριο που στέκει στην κορυφή του λόφου έχει υποστεί καταστροφές από τα πυρά μαχητικών αεροπλάνων και αρμάτων μάχης. Αλλά και η ίδια η Χομς έχει χτυπηθεί ακόμη χειρότερα. Ένας ολόκληρος δρόμος όπου ως πριν λίγο καιρό οι κάτοικοι της περιοχής στάθμευαν τα αυτοκίνητά τους κάτω από τα δέντρα έχει καταστραφεί ολοσχερώς. Η ζωή έχει σταματήσει κι εδώ όπως και σε όλες τις άλλες πόλεις όπου χτυπούσε η καρδιά της χώρας. Σε μια από τις φωτογραφίες ένα κατεστραμμένο τανκ είναι παρατημένο στη μέση του δρόμου. Ο παλιός μιναρές δίπλα του έχει καταστραφεί από έκρηξη. Η φωτογραφία είναι τραβηγμένη μάλλον στην επαρχία κοντά στη Χάμα, στα βόρεια της Χομς, όμως θα μπορούσε κάλλιστα να συμπυκνώνει και την καταστροφή που συναντά κανείς σε μέρη της πρωτεύουσας, Δαμασκού, ή σε πόλεις και χωριά από το Ιντλίμπ στον βορά ώς την Ντεράα στο νότο, όπου τα πρώτα σκιρτήματα της εξέργερσης, τον Μάιο του 2011, υποδαύλισαν τον πόλεμο.

Τον Μάιο του 2012 η Emma Cunliffe, διδακτορική φοιτήτρια του πανεπιστημίου του Durham και μέλος του Global Heritage Network, συνέταξε μια αναφορά σχετικά με τη ζημιά που είχαν υποστεί τα μνημεία, περιγράφοντας σε βάθος το μωσαϊκό των πολιτισμών που συνετέλεσαν στην δημιουργία της σύγχρονης Συρίας. «Πολυάριθμοι πολιτισμοί της χάλκινης εποχής άφησαν διαδοχικά ίχνη τους, όπως οι Βαβυλώνιοι, οι Ασσύριοι και οι Χετταιοί», λέει. «Έπειτα, με τη σειρά, αντικαταστάθηκαν από τους Έλληνες, τους Σασσανίδες, τους Πέρσες, τους Ρωμαίους και τους Άραβες, πολλοί από τους οποίους επέλεξαν τις συριακές πόλεις ως πρωτεύουσες των αυτοκρατοριών τους. Οι Ευρωπαίοι Σταυροφόροι πέρασαν από εδώ και άφησαν πίσω τους μερικά από τα πιο εντυπωσιακά κάστρα ενώ και η Οθωμανική Αυτοκρατορία άφησε το αποτύπωμά της. Μέσα από τη συνύπαρξη αλλά και τη σύγκρουση όλων αυτών των πολιτισμών σφυραλατήθηκε ένα πολιτιστικό προφίλ καινούργιο, διαφορετικό και μοναδικό σε όλο τον κόσμο».

Μιλώντας την προηγούμενη εβδομάδα, η Emma Cunliffe είπε πως η απειλή για την κληρονομιά της Συρίας είναι μεγαλύτερη από ποτέ. «Αρχαιολογικοί χώροι στη Συρία μετατρέπονται συχνά σε μέτωπα πολέμου και υφίστανται μεγάλες καταστροφές. Ταυτόχρονα, τόσον η έλλειψη πόρων όσο και η ανυπαρξία φύλαξης έχουν ως αποτέλεσμα να λεηλατούνται ακόμα και χώροι που βρίσκονται μακριά από τις μάχες. Όλα αυτά αποστερούν όχι μόνο τους Σύρους αλλά και ολόκληρη την ανθρωπότητα από μια ανεκτίμητη κληρονομιά η οποία μελλοντικά θα αποτελούσε για τη χώρα όχι μόνο πηγή πλούτου αλλά και ελπίδας για το μέλλον».

Με δεδομένο ότι η δυνατότητα πρόσβασης είναι μικρή το μόνο μέσο για να διαπιστώσει κανείς την καταστροφή είναι η εικόνες από τους δορυφόρους. Ένας από τους διευθυντές του Global Heritage Fund, ο Dan Thompson, είπε: «Όλα τα μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς της χώρας έχουν υποστεί καταστροφές —μαζί και εκείνα της UNESCO— και μεγάλος αριθμός άλλων μνημείων έχουν ζημιές ή έχουν πέσει θύμα βανδαλισμού και λεηλασίας.

»Η ανταλλαγή πυρών, τα ερπυστριοφόρα άρματα και οι λεηλασίες είναι οι κύριες αιτίες των ζημιών και των καταστροφών που έχουν προκληθεί στους αρχαιολογικούς χώρους αν και δεν αποκλείω ούτε τους βανδαλισμούς. Εξ όσων γνωρίζουμε, μέχρι αυτή τη στιγμή που μιλάμε, κανένα μέτρο δεν έχει ληφθεί για να περισταλούν αυτά τα φαινόμενα».

Πηγή: Guardian. Μετάφραση για το dim/art: Μαρία Τσάκος

* * *

Εδώ άλλες αναρτήσεις από την κατηγορία Πολιτιστική κληρονομιά