Ρευστή αγάπη

—του Γιάννη Παπαθεοδώρου για τη στήλη Ανώμαλα ρήματα—

Η διαδικασία είναι απλή. Φτάνει να υπάρχει ένας κουβάς με παγωμένο νερό, ένας διάσημος πρωταγωνιστής ή μια διάσημη πρωταγωνίστρια, μια δημόσια ψυχρολουσία μπροστά σε κάμερα, ένα βίντεο που ανεβαίνει στο Youtube, μια επόμενη πρόσκληση σε κάποιον (συνήθως «επώνυμο») γνωστό του/της να κάνει το ίδιο. Όλα αυτά αρκούν, καθώς φαίνεται, για να καταπολεμήσει κανείς τη νόσο του Lou Gehrig ή πάντως να «χαρίσει» τη μικρή ή μεγάλη δημοσιότητα της παρουσίας του/της σε κάποιο φιλανθρωπικό ίδρυμα – κυρίως για παιδιά. Μ’ αυτά και μ’ αυτά, το Ice Bucket Challenge, η νέα παγκόσμια επικοινωνιακή μόδα των διάσημων φιλάνθρωπων, έφτασε και στην Ελλάδα – και πιο συγκεκριμένα στην ασυνάρτητη ελληνική επαρχία.

Προσφάτως, αποδέχτηκε τη σχετική πρόσκληση και η Γωγώ Τσαμπά. Η διάσημη cult τραγουδίστρια, γνωστή από τις πανηγυριώτικες επιτυχίες και διασκευές (ανάμεσα τους αξίζει να αναφερθούν τα «Καγκέλια» και το «Δε σου κάνω τον Άγιο») ανέβασε το δικό της βίντεο συμμετοχής, στο οποίο, βέβαια, «ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες». Η Γωγώ Τσαμπά μπουγελώνεται με κουβά σφουγγαρίσματος, καθισμένη σε άσπρη πλαστική καρέκλα και φορώντας διχαλωτή καλοκαιρινή σαγιονάρα. Αφού αφιερώσει τη συμμετοχή της στο «Χαμόγελο του Παιδιού» και απευθύνει την επόμενη πρόσκληση στους φίλους και στις φίλες της, δέχεται το μπουγέλο και στο τέλος αναφωνεί: «αυτή είναι ζωή!»

Άθελά της η Γωγώ Τσαμπά περιγράφει όλο το νόημα αυτής της νέας επιδημικής φιλανθρωπίας που λαμβάνει χώρα στο διαδίκτυο : την αυτάρεσκη επιβεβαίωση του ίδιου του ατόμου, την ώρα που αποδέχεται να εκτεθεί δημόσια δηλώνοντας αλληλεγγύη για τον πόνο του Άλλου. Κι όμως, αν ξεπεράσει κανείς την πρωτοβάθμια «χοντρή πλάκα» του Διαδικτύου, το θέμα είναι ιδιαιτέρως σοβαρό. Από την άλλη πλάκα, την πλάκα του Μωυσή, ο Φρόιντ ξεχώρισε την εντολή «να αγαπάς τον πλησίον σου όπως τον εαυτό σου», επειδή εκεί αναγνώρισε την υπέρβαση του ατομικού συμφέροντος στο όνομα μιας αξίωσης για συλλογική ευτυχία, στην οποία ακόμη ενυπάρχει η παράλογη, έστω, πίστη πως αξίζει να αγαπήσεις τον πλησίον, ακριβώς επειδή υπερβαίνει τον εαυτό σου. Όπως σωστά μας υπενθυμίζει ο Ζύγμουντ Μπάουμαν στη Ρευστή Αγάπη, «η αποδοχή του κανόνα να αγαπάς τον πλησίον σου είναι η γενέθλια πράξη της ανθρωπότητας», ακριβώς επειδή «συνιστά το μοιραίο πέρασμα από το ένστικτο επιβίωσης στην ηθικότητα»: σε μια δημόσια ηθικότητα που εγγυάται την ελπίδα της συνύπαρξής μας με τους ανθρώπους, χωρίς κάτι τέτοιο να έχει υποχρεωτικά ζητηθεί στα κοινωνικά υποκείμενα.

Αν δει κανείς τα βίντεο με τα «φιλανθρωπικά μπουγελώματα» καταλήγει εύκολα στο συμπέρασμα πως βρισκόμαστε μπροστά στο αναποδογύρισμα αυτής της ηθικής επιταγής. Η επιφωνηματική απόλαυση («αυτή είναι ζωή!» ή το αντίστοιχο «it’s really cool”) των βιντεοσκοπούμενων φιλανθρώπων δείχνει πως ο πόνος των Άλλων είναι ήδη μια απομακρυσμένη δυστυχία και μια απλησίαστη διάσταση. Αντίθετα, η απόλαυση του «διάσημου εαυτού» είναι η μόνη συνθήκη που επιτρέπει να μετατραπεί η τηλε-όραση σε τηλε-δράση. Ο «διάσημος εαυτός» υποφέρει για κάτι που τού είναι, εντέλει, ξένο, άγνωστο, ίσως και απειλητικό. Κλέβει τον πόνο των Άλλων για να «παγώσει» τη στιγμή της δικής του δημοσιότητας, μέσα από την αυτόνομη στιγμή συμμετοχής στο διαδικτυακό μπουγέλο του Ice Bucket Challenge, το οποίο ήδη έγινε τίτλος στην Wikipedia.

Είναι μάλιστα προφανές πως όσοι και όσες μπουγελώνονται λογοδοτούν πλέον στο Διαδίκτυο και όχι στις ιατρικές εταιρείες πρόληψης των ασθενειών. Σύμφωνα άλλωστε με τον τελευταίο ισολογισμό της ALS, μόνο το 27% των εισόδων αυτής της εκστρατείας κατευθύνεται στη χρηματοδότηση των ιατρικών κέντρων που ασχολούνται με τη σχετική ιατρική έρευνα, ενώ ήδη σε σχετική ανακοίνωση του Στέιτ Ντιπάρμεντ αποτρέπεται η συμμετοχή των δημόσιων λειτουργών στα «φιλάνθρωπα» μπουγέλα. Το μοναδικά ενδιαφέρον στοιχείο σε όλη αυτή τη διαδικασία δεν είναι βέβαια η αλληλεγγύη στους πάσχοντες αλλά η ευκαιριακή αναλωσιμότητα των ίδιων των πρωταγωνιστών. Ο κουβάς με τα παγάκια είναι η «τελευταία μονομαχία» με όσους/όσες τους/τις προκαλούν για να εκτεθούν και να «υποφέρουν» την ψυχρολουσία. Σε αυτή τη διαδικασία δεν έχει πια νόημα ο πόνος του Άλλου αλλά ο ρόλος του Εαυτού. Η «ρευστή αγάπη» του κουβά με τα παγάκια είναι η νέα επιδημία της φιλανθρωπίας που προβάλλει το πιο φρικτό πρόσωπο της βάρβαρης «άμεσης δράσης» για τις πληγές αυτού του κόσμου. Αλλά, όπως λέει κι η Γωγώ Τσαμπά, «αυτή είναι ζωή!» Η κόλαση είναι η Άλλοι.

 * * *

Εδώ άλλες αναρτήσεις από τη στήλη Ανώμαλα ρήματα