Στην φωτογραφία αυτή που τραβήχτηκε πριν από έναν αιώνα, επτά παιδιά κοιτάνε τον φωτογραφικό φακό, άλλα με μάτια γεμάτα ελπίδα, άλλα σοβαρά ή απλά σαστισμένα μέσα στο άγνωστο γι’ αυτά περιβάλλον. Μόλις έχουν πατήσει το πόδι τους στο Ellis Island.
Τα κεφάλια τους είναι τυλιγμένα με ένα άσπρο πανί· έπασχαν από τριχοφάγο, μια πάθηση του τριχωτού της κεφαλής, τους είχε απαγορευτεί η είσοδος στις ΗΠΑ και τα είχαν στείλει στο τεράστιο νοσοκομείο που υπήρχε πάνω στο νησί, όπου βγήκε διάγνωση, τους έγινε θεραπεία και τραβήχτηκε η φωτογραφία αυτή. Το πιο πιθανό είναι πως κάποια στιγμή, θεραπευμένα πια, τα άφησαν να πάνε να βρουν τους δικούς τους, στη νέα τους πατρίδα.
Η ιστορία τους θα μπορούσε να είχε ξεχαστεί, κι η φωτογραφία αυτή να έχει θαφτεί μαζί με αμέτρητες άλλες, σε ένα αρχείο. Αντίθετα, σε αυτό το ασπρόμαυρο πορτρέτο έγινε επεξεργασία και μεγέθυνση και τώρα καλύπτει από άκρη σ’ άκρη ένα σπασμένο παράθυρο του κτηρίου που κάποτε υπήρξε το Νοσοκομείο Μεταναστών τού Ellis Island. Το φως περνάει μέσα από τα ημιδιάφανα παιδικά πρόσωπα, και απ’ έξω φαίνονται οι φυλλωσιές των δέντρων γύρω απ’ το εγκαταλελειμμένο νοσοκομείο που είναι κλειστό για το κοινό από το 1954.
Η εικόνα αυτή είναι μέρος μιας νέας εικαστικής εγκατάστασης με τίτλο Unframed ─ Ellis Island (Χωρίς κορνίζα ─ Ellis Island), του γάλλου street artist JR, η οποία ξαναζωντανεύει μέσα από παλιές, «πειραγμένες» φωτογραφίες που απεικονίζουν τους ασθενείς και το νοσηλευτικό προσωπικό αυτού του μνημειακής αξίας κτηρίου που την 1η Οκτωβρίου θα ξανανοίξει για το κοινό για πρώτη φορά στα τελευταία 60 χρόνια.
Ο JR έκανε μια πρώτη ξενάγηση στους παραμελημένους διαδρόμους του κλειστού νοσοκομείου την προηγούμενη εβδομάδα, και μίλησε για τα προσεκτικά επιλεγμένα έργα του, που βασίζονται σε φωτογραφίες αρχείου τραβηγμένες πριν από σχεδόν έναν αιώνα στο νοσοκομείο και τους γύρω χώρους.
«Το σκεπτικό είναι να σεβαστούμε την αρχιτεκτονική», είπε ο JR μπροστά από μια τοιχογραφία που απεικόνιζε ένα γυναικείο καπέλο να αιωρείται ανάμεσα στα κλαδιά ενός δέντρου που έχει αιχμαλωτίσει ο φακός μέσα από ένα από τα σπασμένα παράθυρα του νοσοκομείου. «Αφήνω τους τοίχους να αποφασίσουν ποιο κομμάτι της φωτογραφίας θα αποκαλύψουν».
Η εγκατάσταση είναι site-specific. Γιατροί εμφανίζονται να «επιπλέουν» πάνω από τα άσπρα σπασμένα πλακάκια ενός χειρουργείου· μια νεαρή γυναίκα μοιάζει να στηρίζεται σ’ ό,τι έχει απομείνει από τον σιδερένιο σκελετό ενός κρεβατιού· νοσοκόμες χαχανίζουν μπροστά από τα ερμάρια μιας ιματιοθήκης.
Για την Janis Calella, πρόεδρο τού Save Ellis Island, του μη κερδοσκοπικού οργανισμού που βοήθησε να χρηματοδοτηθεί η εν λόγω έκθεση, η εγκατάσταση αυτή είναι ενός είδους ταξίδι στο χρόνο. «Στέκεσαι εδώ και βρίσκεσαι στο παρόν και στο παρελθόν ταυτόχρονα», λέει καθώς παρατηρεί τη φωτογραφία ενός ασπροφορεμένου τεχνικού που καταπιάνεται με κάτι, λουσμένος στο φως ενός αληθινού παράθυρου.
Οι πρώτες ομάδες που θα ξεναγηθούν ως μέρος του πιλοτικού προγράμματος δε θα υπερβαίνουν ─τουλάχιστον αρχικά─ τους 10 ανθρώπους. Τα έργα, όμως, θα παρεμείνουν εκεί «μέχρι να αποφασίσουν από μόνα τους να εξαφανιστούν», λέει η Janis Calella.
Η φύση έχει ήδη μεταμορφώσει ορισμένες απ’ τις εικόνες: Στα παμπάλαια ερμάρια, η σκουριά έχει ήδη κάνει λεκέδες πάνω στις άσπρες ποδιές των νοσοκόμων· μέσα σ’ ένα ερειπωμένο δωμάτιο που χάσκει ανοιχτό μπροστά στο ποτάμι, τα πρόσωπα των ασθενών μοιάζουν ανήσυχα.
Μερικές εικόνες προκαλούν κατάπληξη με την αληθοφάνειά τους. Τα μέλη μιας οικογένειας αγναντεύουν το Άγαλμα της Ελευθερίας, όπως ακριβώς το έκαναν πριν τόσα και τόσα χρόνια. Άλλες είναι ανατριχιαστικές: όπως το συνοφρυωμένο κορίτσι με το μυτερό καπέλο που μοιάζει με στοιχειό, καθώς το φόρεμά της ανεμίζει έξω από την πόρτα, μέσα στη σκόνη και τα συντρίμμια.
Παρότι οι διοργανωτές, έχουν κράτησει αυτό το project κρυφό τα δύο τελευταία χρόνια, ο ίδιος ο καλλιτέχνης ανέβαζε συχνά φωτογραφικά ντοκουμέντα του εν εξελίξει έργου στον λογαριασμό του στο Instagram.
Το νοσοκομείο τού Ellis Island άρχισε να λειτουργεί το 1902, σε ένα επιβλητικό κτήριο στο νότιο τμήμα του νησιού, απέναντι από το Ληξιαρχείο, όπου γίνονταν οι διατυπώσεις για όλους τους μετανάστες. Οι γιατροί αφιέρωναν λίγα μόλις δευτερόλεπτα για να αποφασίσουν αν ο καθένας από τους ανθρώπους που είχαν μπροστά τους ήταν αρκετά υγιής ώστε να τους επιτραπεί η είσοδος. Ορισμένοι υποχρεώνονταν να επιστρέψουν πίσω, άλλους τους παρέπεμπαν στο νοσοκομείο, το οποίο έφτασε να έχει 750 κλίνες διάσπαρτες σε διάφορα κτήρια, και το οποίο θεωρείτο υπόδειγμα διαχείρισης της δημόσιας υγείας. Από τις πόρτες του είχαν περάσει σχεδόν 1,2 εκατομμύρια άνθρωποι ─ το 1% περίπου από τις συνολικές αφίξεις στο Ellis Island. Εκεί μέσα γεννήθηκαν περίπου 350 μωρά και εκεί άφησαν την τελευταία τους πνοή περί τους 3.500 ανθρώπους, ώσπου κάποια στιγμή, στη δεκαετία του 1930, το νοσοκομείο μεταναστών σταδιακά εγκαταλείφθηκε. Αργότερα χρησιμοποιήθηκε από την Ακτοφυλακή ως στρατιωτική φυλακή αλλά το 1954, και τα 29 κτήρια του συγκροτήματος εγκαταλείφθηκαν οριστικά, ακριβώς στην κατάσταση στην οποία βρίσκονταν εκείνη τη χρονική στιγμή: με τα έπιπλα, τον ιατρικό εξοπλισμό και άλλα αντικείμενα, όλα άθικτα. Σήμερα, ορισμένα δωμάτια μοιάζουν με γοητευτικά ερείπια της βιομηχανικής εποχής, στρωμένα με σπασμένα γυαλιά και φύλλα, και άλλα έχουν ως δια μαγείας παραμείνει ανέπαφα, μέχρι και την τελευταία λάμπα που κρέμεται απ’ το ταβάνι τους.
Το project Χωρίς κορνίζα ─ Ellis Island αποτελεί μέρος της μεγαλύτερης σειράς με τίτλο Χωρίς Κορνίζα στην οποία ο JR τοποθετεί επεξεργασμένες φωτογραφίες αρχείου σε μέρη όπως η Μασαλία, το Σαν Πάολο και η Ουάσιγκτον. Είδει το εγκαταλελειμμένο νοσοκομείο στο φωτογραφικό λεύκωμα τού Stephen Wilkes με τίτλο Ellis Island: Ghosts of Freedom και μονομιάς μαγεύτηκε από το άγριο τοπίο. Και, ενώ δεν πιστεύει στα φαντάσματα, ομολογεί πως «είναι ο ιδανικό τόπος διαμονής για μια παγιδευμένη ψυχή».
«Πριν από την πρώτη μέρα δουλειάς, αισθάνθηκα νευρικότητα», συνεχίζει, «σκεπτόμενος αυτές τις ψυχές που ίσως να συναντήσουν στα έργα μου την ίδια τους την εικόνα».
Πηγή: New York Times. Μετάφραση για το dim/art: Μαρία Τσάκος
* * *
Εδώ άλλες αναρτήσεις από την κατηγορία Εικαστικά
dimart 