Η καρδιά του σκότους

Ο Ρώσος Πατριάρχης στο μυαλό του Καζιμίρ Μαλέβιτς

—του Γιώργου Τσακνιά—

Τώρα και τεχνοκριτικός: ο Πατριάρχης Μόσχας Κύριλλος στην Ιερά Σύνοδο της Ρωσικής Εκκλησίας στις 2 Φεβρουαρίου επιτέθηκε στον Καζιμίρ Μαλέβιτς, τον γενάρχη του κινήματος του Σουπρεματισμού, χαρακτηρίζοντας «τρομαχτικό» το «Μαύρο τετράγωνο» (1915): «Δεν αντικατοπτρίζει μόνο το σκοτάδι της ψυχής του, αλλά και το σκοτάδι της εποχής του», είπε ο ρώσος ιεράρχης.

Ο Άγιος Μόσχας καταπιάστηκε με ένα έργο σχεδόν εκατό ετών. Το «Μαύρο τετράγωνο» του Καζιμίρ Μαλέβιτς παρουσιάστηκε πρώτη φορά στην Τελευταία Φουτουριστική Έκθεση Ζωγραφικής 0.10 στην Πετρούπολη (Μάρσοβο Πόλιε). Ο μυστηριώδης αριθμός 0.10 στον τίτλο της έκθεσης μάλλον σημαίνει την καταστροφή του παλιού κόσμου και της παλιάς τέχνης και το ξεκίνημα από το μηδέν· το 10 αναφέρεται στον αριθμό τον καλλιτεχνών που επρόκειτο να συμμετάσχουν (τελικά, στην έκθεση έλαβαν μέρος δεκατέσσερις καλλιτέχνες).

Η αφίσα και ο κατάλογος της έκθεσης

Το «Μαύρο τετράγωνο» είχε εκτεθεί στη γωνία του τοίχου, ακριβώς κάτω από το ταβάνι, στο σημείο δηλαδή που σε ένα ρώσικο σπίτι τοποτετείτο η εικόνα του προστάτη αγίου.

Έχει ενδιαφέρον η αναφορά σε ένα έργο ηλικίας εκατό ετών από τον ιεράρχη· εκ πρώτης όψεως, δείχνει αντανακλαστικά Ραν Ταν Πλαν. Ο Κύριλλος έχει καταφερθεί και εναντίον του συγκροτήματος Pussy Riot — πράγμα πολύ πιο κατανοητό. Ακόμα μεγαλύτερο ενδιαφέρον έχει η αναφορά στο «σκοτάδι της εποχής». Φαίνεται πως τα πρωτοποριακά κινήματα των ρώσων καλλιτεχνών και λογοτεχνών του πρώτου τετάρτου του 20ού αιώνα, μιας γενιάς που επαναστάτησε εναντίον του τσάρου για να εξολοθρευτεί, εν τέλει, από το σταλινικό καθεστώς, ενοχλούν ακόμη τη Ρωσική Εκκλησία, στις μέρες του νέου τσάρου Βλαντίμιρ Πούτιν.

Όλγα Ροζάνοβα, Ξένια Μπογκουσλάβσκαγια και Κάζιμιρ Μάλεβιτς στην έκθεση 0.10

Η σουπρεματιστική κηδεία, η λήθη και η κατασκευαστική εταιρία

Ο Μαλέβιτς πέθανε στις 15 Μαΐου του 1935 στην Πετρούπολη. Στο προσκύνημα, πάνω από το σώμα του υπήρχε ένα αντίτυπο του «Μαύρου τετραγώνου», ενώ στην κηδεία οι παριστάμενοι κρατούσαν επίσης μαύρα τετράγωνα.

Το σλάιντ απαιτεί την χρήση JavaScript.

Σύμφωνα με την επιθυμία του, οι στάχτες του μεταφέρθηκαν στην ιδιαίτερη πατρίδα του Νεμτσινόφκα, προάστιο της Μόσχας. Τάφηκαν κάτω από μια βελανιδιά, στο σημείο δηλαδή όπου του άρεσε να κάθεται, με ένα απλό ξύλινο μνημείο, με το «Μαύρο τετράγωνο». Στη διάρκεια του πολέμου, καταστράφηκε το μνημείο και η βελανιδιά. Το 1988 τοποθετήθηκε μια πλάκα εκεί κοντά, μιας και το ακριβές σημείο δεν ήταν δυνατόν να βρεθεί. Εντοπίστηκε το 2013 από τον Αλεξάντρ Ματβέγιεφ, ερευνητή και ιδρυτή του ομίλου «Μαλέβιτς και Νεμτσινόφκα», στον χώρο της κατασκευής πολυόροφου συγκροτήματος κατοικιών. Το σημείο βρίσκεται στην εσωτερική αυλή ενός από τα κτίσματα, κοντά στην είσοδο. Η κατασκευαστική εταιρία δήλωσε πως προτίθεται να κατασκευάσει στο σημείο ένα σουπρεματιστικό μνημείο και πως «έλαβε υπ’ όψιν το έργο του Καζιμίρ Μαλέβιτς στον σχεδιασμό των προσόψεων των κτηρίων του συγκροτήματος».

* * *

Τεμπελιάς εγκώμιο — αφιέρωμα του dim/art στον Καζιμίρ Μαλέβιτς

Εδώ άλλες αναρτήσεις από την κατηγορία Εικαστικά