Τζορτζ Μάρτιν: Ο Πέμπτος Beatle

—Της Μαργαρίτας Ζαχαριάδου—

Χτες, 9 Μαρτίου, πέθανε στα 90 του ο μουσικός παραγωγός των Beatles, Τζορτζ Μάρτιν. Ήταν ο άνθρωπος που διείδε στο τραχύ, πρωτόλειο demo των Beatles, που του έφερε ο Έπσταϊν στην EMI, αλλά και στους ίδιους προσωπικά, εκείνο το δυναμικό που κανένας άλλος δεν διέκρινε. Ήταν ο άνθρωπος που τους χάρισε το πρώτο τους Νο1 στα τσαρτ – και πολλά ακόμη. Ήταν ο άνθρωπος που σμίλεψε τον στουντιακό τους ήχο. Αυτός που κατάφερνε να συμβιβάζει τις συχνά αποκλίνουσες μουσικές αναζητήσεις του Τζον και του Πολ με τον πιο δημιουργικό τρόπο. Αυτός που μαζί τους άλλαξε την πορεία της ποπ. Ήταν, σαφώς, ένας ακόμα Beatle μέσα στο στούντιο. Ο Πέμπτος Beatle. Ο Σερ Τζορτζ Μάρτιν.

Φυσικά, τίποτα δεν είναι τυχαίο. Ο Μάρτιν (γεννημένος στις 3 Ιανουαρίου του 1926) ήταν κι ο ίδιος έξοχος μουσικός, με κλασικές σπουδές στο πιάνο, το όμποε και τη θεωρία, η ιδιαίτερη ικανότητά του όμως δεν έγκειτο στην πρωτογενή δημιουργία τραγουδιών αλλά στην ενορχήστρωση και την παραγωγή. Με τόλμη και έξοχο γούστο συνύφανε στις συνθέσεις των Λένον-ΜακΚάρντνεϊ είτε στοιχεία ηλεκτρονικού ήχου που μέχρι τότε ανήκαν σε μια σχεδόν περιθωριακή αβανγκάρντ, όπως στο «Lucy in the sky with diamonds», είτε έγχορδα παρμένα από την κλασική μουσική, ξεκινώντας το 1965 με το «Yesterday», είτε απροσδόκητα όργανα, όπως η τρομπέτα piccolo στο «Penny Lane», που τώρα πια είναι αδύνατο να φανταστούμε τα αντίστοιχα τραγούδια των Beatles χωρίς αυτά.

Η πρώτη επαφή των πέντε (προ Ρίνγκο – ακόμα τότε ήταν ο Πητ Μπεστ στα ντραμς) έγινε στις 6 Ιουνίου του 1962, στο στούντιο της Abbey Road. Οι Beatles ηχογράφησαν τέσσερα δικά τους τραγούδια, που όταν τα άκουσε ο Μάρτιν αποφάνθηκε πως ήταν «χάλια» (ιδίως τα ντραμς). Πολύ διακριτικά, ρώτησε τους φιλόδοξους νεαρούς, που αρνούνταν να ηχογραφήσουν τραγούδι άλλου, αν κάτι δεν τους άρεσε στην όλη φάση του στούντιο. «’Ντάξει, κατ’ αρχάς η γραβάτα σου», απάντησε ο Χάρισον. Ακολούθησε ένα μπαράζ πλάκας και λογοπαιγνίων – και αυτό ήταν. Ο Μάρτιν, που είχε κάνει παραγωγή σε ηχογραφήσεις κωμικών όπως ο Πίτερ Σέλερς και ο Σπάικ Μάλιγκαν, τσίμπησε πρώτα απ’ όλα με το χιούμορ των τεσσάρων, το ζωντανό τους πνεύμα. Κατάλαβε ότι μ’ αυτό μπορούσε να δουλέψει.

«Ο Τζορτζ Μάρτιν μάς έκανε αυτό που ήμασταν στο στούντιο. Μας βοήθησε να αναπτύξουμε μια γλώσσα ώστε να μιλάμε σε άλλους μουσικούς», είχε πει γι’ αυτόν ο Λένον. Η σχέση τους ήταν μια σχέση αμοιβαίου σεβασμού στη δημιουργικότητα αλλήλων. Εξάλλου ο Μάρτιν, ένας πραγματικός Βρετανός τζέντλεμαν, είχε τον τρόπο του να εκμαιεύει από τους συνεργάτες του τον καλύτερό τους εαυτό. «Ήταν ανά πάσα στιγμή έτοιμος να ερμηνεύσει ό,τι περίεργο είχαμε στο κεφάλι μας», έλεγε ο Χάρισον, και πρόσθετε: «Ήταν πολύ ανοιχτός στους πειραματισμούς, με δεδομένο αυτό που ήταν ο ίδιος: ενήλικας». Ο Μάρτιν «ανέχτηκε» ακόμα και τις περιπέτειες των άλλων τεσσάρων με τα ναρκωτικά «εφόσον αυτά δεν έμπαιναν στο στούντιο», όπως έλεγε. «Τα ναρκωτικά σίγουρα επηρέασαν τη μουσική τους. Όχι όμως και την παραγωγή που έκανα εγώ. Έβλεπα τη μουσική τους να μεγαλώνει κάπως σαν να έβλεπα πίνακα του Νταλί».

Πέντε στιγμιότυπα – πέντε μεγάλα τραγούδια

1) Στη νηπιακή του μορφή, το «Please please me» ήταν ένα αργό κομμάτι με κάτι από Ρόι Όρμπισον. «Φοβερά βαρετό», κατά τον Μάρτιν, ο οποίος πρότεινε μια άμεση λύση: να παιχτεί στο διπλάσιο τέμπο. Οι άλλοι δέχτηκαν να το δοκιμάσουν. Όταν ο Μάρτιν το άκουσε παιγμένο με αυτόν τον τρόπο, δήλωσε στους τέσσερις νεαρούς πελάτες του: «Μόλις αποκτήσατε το πρώτο σας νούμερο ένα». Είχε δίκιο. «Η αλήθεια είναι ότι νιώσαμε λίγο άβολα που εκείνος βρήκε καλύτερο τέμπο από μας», εξομολογήθηκε αργότερα ο ΜακΚάρτνεϊ.

2) Το «Yesterday» ήταν ένα τραγούδι που ο ΜακΚάρτνεϊ κυριολεκτικά δεν ήξερε τι να το κάνει. Ο Μάρτιν ήταν εκείνος που πρότεινε και εισήγαγε δύο εντελώς μοναδικά μέχρι εκείνη τη στιγμή στοιχεία στον ήχο των Beatles: το ένα, να το τραγουδήσει μόνος ο Πολ, χωρίς backing vocals. Το δεύτερο, να υπάρξει συνοδεία από κουαρτέτο εγχόρδων. Ο Πολ πανικοβλήθηκε – φοβήθηκε ότι το τραγούδι του θα γίνει ένα αφόρητο γλυκερό κατασκεύασμα. Δεν έγινε.

3) Όταν ο Λένον έγραψε το «In my life», έμεινε μια «τρύπα» για κάποιο σόλο όργανο, που όμως δεν ήθελε να είναι ηλεκτρική κιθάρα. Ήθελε κάτι «λίγο μπαρόκ». Ο Μάρτιν έσπευσε. Όσο οι υπόλοιποι έκαναν διάλειμμα για τσάι, εκείνος συνέθεσε ένα σόλο για πιάνο. Το ηχογράφησε αρχικά σε αργή ταχύτητα και το έπαιξε στον Λένον σε διπλή ταχύτητα. Ο Λένον ξετρελάθηκε για μια ακόμα φορά, τόσο με το μουσικό αποτέλεσμα όσο και με την ευφυή τεχνική λύση.

4) Το «Strawberry fields for ever» χρειάστηκε 55 ώρες καθαρής ηχογράφησης στο στούντιο για να ολοκληρωθεί, ή μάλλον για να καταλήξουν οι πέντε τους σε δύο αρκετά διαφορετικές μεταξύ τους εκδοχές ως προς την ενορχήστρωση, το τέμπο και την τονικότητα. Ο Λένον αδυνατούσε να αποφασίσει ποια προτιμούσε. Του άρεσαν και οι δυο. Ζήτησε από τον Μάρτιν να τις συνδυάσει. «Εσύ μπορείς να το φτιάξεις!» είπε στον Μάρτιν. (Ας μην ξεχνάμε ότι όλα αυτά συμβαίνουν το 1967, δηλαδή πολύ καιρό πριν από την ψηφιακή τεχνολογία, σε μια εποχή που το editing γινόταν με μαγνητόφωνο, ψαλίδι και ταινία.) Πράγματι, ο Μάρτιν κατάφερε να κρατήσει και το δικό του, βαρύ και δυσοίωνο κομμάτι με την ορχήστρα και το ήρεμο, ονειροπόλο ύφος του Λένον. Ακόμα και σήμερα, θεωρείται ένα θαύμα παραγωγής.

5) Ο Μάρτιν ήταν από τους πρώτους που χρησιμοποίησαν samples από άλλα κομμάτια άλλων συνθετών. Μάλιστα, στο «All you need is love», δύο διαφορετικά, ένα από το «Invention αρ. 8» του Μπαχ και ένα από το «In the mood» του Γκλεν Μίλερ. Οι άνθρωποι της ΕΜΙ αναστατώθηκαν και δήλωσαν στον Μάρτιν ότι σε περίπτωση μήνυσης για κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας, θα φορτωνόταν εκείνος το πρόστιμο. Η αντίδραση του Μάρτιν ήταν σαφής. «Πλάκα μού κάνετε!» Φυσικά, η ΕΜΙ έσπευσε να αγοράσει τα δικαιώματα.