Η απαισιοδοξία ως οδός για την ηρεμία

Ο Αλαίν ντε Μποτόν θυμάται τους Στωικούς

—απόδοση: Παναγιώτης Ιωαννίδης—

Είμαστε όντα βαθειά σημαδεμένα από τις προσδοκίες μας. Περιφερόμαστε με, σφηνωμένες στο μυαλό μας, νοητικές εικόνες περί του πώς θα όφειλαν να πάνε τα πράγματα. Ίσως μάλιστα να μην παρατηρούμε καν ότι έχουμε τέτοιες φαντασιώσεις. Πάντα πλαισιώνουν τον τρόπο που ερμηνεύουμε τα γεγονότα. […] Αυτό που μας εξοργίζει είναι οι προσβολές των προσδοκιών μας. […] Όταν ένα πρόβλημα έχει ληφθεί υπ’ όψιν από τις προσδοκίες μας, η ηρεμία δεν κινδυνεύει ποτέ. […] Καθεμιά απ’ τις ελπίδες μας, διαμορφωμένη τόσο μυστηριωδώς και αθώα, μάς εκθέτει σ’ ένα τεράστιο πεδίο ταραχής.

Μια λύση στην δυσθυμία και στην ταραχή μας κείται σε περιοχή παράξενη: σε μια φιλοσοφία της απαισιοδοξίας. Αλλόκοτη και άχαρη σκέψη. Η απαισιοδοξία ηχεί απωθητική. Την έχουμε συνδέσει με την αποτυχία, είναι συνήθως αυτό που στέκεται εμπόδιο στο καλύτερο. Αλλά σε ό,τι αφορά τις συναλλαγές μας με τον κόσμο, οι προσδοκίες είναι ανελέητοι εχθροί της γαλήνης. Η απαισιοδοξία είναι η βασιλική οδός προς την ηρεμία. […]

Είναι τεράστιο και σπανιότατο προνόμιο να έχει ζήσει κανείς μέρες καλής διακυβέρνησης. Διαμέσου των εθνών και των αιώνων, λίγοι άνθρωποι το απόλαυσαν ποτέ. Χάρη σε μια σπάνια δόση τύχης, ορισμένες ομάδες σε λίγες γωνιές της υδρογείου γεύτηκαν δεκαετίες αυτής της αξιοσημείωτης, πέραν του κανονικού, ευλογίας. Ίσως δε, αστόχαστα (ιδιαίτερα αν ταξίδευαν λίγο, σπανίως διάβαζαν βιβλία ιστορίας ή παραείχαν σε υψηλή εκτίμηση τους συμπατριώτες τους) ν’ άρχισαν κιόλας να θεωρούν ότι επρόκειτο για μια φυσική η θεόσταλτη κανονικότητα. Και όμως, η συνήθης συνθήκη σχεδόν όλων των εθνών είναι απολύτως άλλη: απολυταρχία, τραμπουκισμός, δημαγωγία, διαφθορά, μονοπώλια, φυλετικός διαχωρισμός, επιθετικότητα και φόνοι υπό την αιγίδα του κράτους. Δεν πρόκειται τώρα, απ’ ό,τι φαίνεται, να ζήσουμε μια δραματικά ασυνήθιστη περίοδο — τα προηγούμενα χρόνια, αυτά είναι που θα μείνουν στην μνήμη ως ασυνήθιστα: τολμηρό στοίχημα εναντίον των δεδομένων της φύσης μας. Δεν ολισθαίνουμε σε νέα εποχή σκότους, επανερχόμαστε στον μέσον όρο. Ο πολιτισμός ήταν πάντα, απλώς, μια μάλλον απίθανη σύλληψη.

Όσοι φοβούνται, επαναπαύονται χαρακτηριστικά στην αισιοδοξία: όλα, εντέλει, θα παν καλά, τους λένε οι καλοσυνάτοι. Όμως […] πρέπει να εξοικειωθούμε εντελώς με την καταστροφή, κοιτώντας την κατάματα — ώστε να μην την παίρνει κάθε τόσο η άκρη του ματιού μας εδώ κι εκεί και να τρομοκρατούμαστε εκ νέου κάθε φορά.

[…] Δεν θα ‘πρεπε να μας εκπλήσσουν οι συμπολίτες μας. Έτσι είναι στην πραγματικότητα το ανθρώπινο ζώο: γλυκύτατο κατά σημεία και από πολύ κοντά, συνήθως γενναιόδωρο προς τα μικρά παιδιά και τους ηλικιωμένους, εργαζόμενο σκληρά, μα ιδιαιτέρως ευάλωτο στην αυταπάτη, φρατριακό, οι ξένοι το ενοχλούν, δεν έχει διάθεση για ορθολογική ανάλυση και αγαπά την σφαγή και τα απερίσκεπτα μεσσιανικά σχέδια. Αν οι ελίτ, όπως συστηματικά χλευάζονται ότι είναι, είναι όντως «εκτός πραγματικότητος», τούτο δεν συμβαίνει επειδή λησμονούν πόσο κάνει το γάλα ή το νοίκι, παρά γιατί ξεχνούν πόσο σκοτεινή και εύθραυστη είναι η ανθρώπινη φύση.

Υπάρχει ένας φυσιολογικός πόθος να κάνεις κάτι γρήγορα κι οργισμένα. Υπάρχει εξίσου ένας πόθος να παραιτηθείς και να κρυφτείς: η συμβουλή του ησυχασμού. Κανένα απ’ τα δυο δεν νιώθεις να ‘ναι το ακριβές — ούτε η απαντοχή ούτε η έκρηξη. Η μόνη αληθινή οδός είναι να δεσμευτούμε σε χρόνια προσεκτικού, επιδέξιου σχεδιασμού —σαν συνωμοσία— για να επιφέρουμε μιαν ανανέωση του πλέον ολοένα και λιγότερου πιστευτού ονείρου: έναν τόπο που να τον κυβερνήσει για λίγο περισσότερο ένα πνεύμα σοφίας και αγάπης.

* * *

Ο Αλαίν ντε Μποτόν -σε απόδοση δική μου από εδώ κι εδώ– ξαναθυμάται σήμερα, δικαίως, τους Στωικούς. Και, επειδή τα ευκόλως εννοούμενα παραλείπονται, ας προσθέσω ότι άλλο απαισιοδοξία, και άλλο παραίτηση. (Και να που φτάσαμε πάλι στον Αλμπέρ Καμύ). — Παναγιώτης Ιωαννίδης

Ζήνων ο Κιτιεύς

* * *

Εδώ άλλες αναρτήσεις από την κατηγορία Ποικίλα (επίκαιρα)