Όλα για τη μητέρα τους

—της Μαργαρίτας Ζαχαριάδου για τη στήλη Παροράματα και ημαρτημένα—

Η σχέση της τέχνης με την εξουσία ήταν ανέκαθεν μια ιστορία πονεμένη. Όχι πονεμένη με την έννοια του μελό (αν και πολύ το αγαπά η εξουσία το μελό), αλλά περισσότερο με μια αίσθηση ψυχρού πολέμου, αμοιβαίας καχυποψίας και ανταγωνισμού. Εκεί όπου η σχέση μετατρέπεται σε κωμωδία (τουλάχιστον για όσους παρατηρούν από χρονική απόσταση το πράγμα), είναι όταν η εξουσία επιδιώκει να «κάνει» τέχνη. Ή να χρησιμοποιήσει την τέχνη εργαλειακά, σημειολογικά. Ή να δώσει εντολές περί καλλιτεχνικής δημιουργίας. Εκεί, γελάει κι ο κάθε πικραμένος. Η φαντασμαγορία της επταετίας των συνταγματαρχών είναι το πιο τρανταχτό και κοντινό μας παράδειγμα. Η εξουσία θέλει από την τέχνη ένα μόνο πράγμα: να «διδάσκει» τον λαό. Και ο πιο προφανής διδακτικός δρόμος είναι, βέβαια, ο ρεαλισμός, με ολίγη από σύμβολα. Γιατί έτσι «καταλαβαίνει ο κοσμάκης». Ή οι μάνες των καλλιτεχνών, ό,τι έρθει πρώτο.

Η σημερινή κυβέρνηση δεν έχει επιδιώξει, τουλάχιστον για την ώρα, να «κάνει τέχνη» (αν και η φιέστα της 25ης Μαρτίου στο Σύνταγμα, μετά την παρέλαση, είχε μια κάπως ύποπτη οσμή). Πριν από λίγες μέρες, όμως, έγινε ένα ουσιαστικότερο βήμα άμεσης σύνδεσης της εξουσίας με την τέχνη ως παραγωγό διδαγμάτων προς κατανόηση από τον κοσμάκη. Σε εκδήλωση της Περιφέρειας Άττικής, ο υπουργός Πολιτισμού Νίκος Ξυδάκης, αφού κατακεραύνωσε την τέχνη, για παράδειγμα, του Τζεφ Κουνς και του Ντάμιεν Χιρστ ως «τέχνη των hedge funds, τέχνη που αγνοεί το νόημα και την αγωνία και απευθύνεται μόνο στα λεφτά», απηύθυνε έκκληση (προτροπή; προειδοποίηση;) προς τους δημιουργούς όσον αφορά τον σκοπό της δραστηριότητάς τους: «Θέλω να επιστήσω την προσοχή των καλλιτεχνών για να θέσουν ζητήματα που εξαφάνισε ο μοντερνισμός: την αναπαράσταση, την αφήγηση και το κάλλος. Μπορείτε να σχεδιάσετε κάτι που να το καταλαβαίνει η μάνα σας και ο κάθε αμύητος ώστε να μη χρειάζεται τα συνοδευτικά κείμενα του κάθε παρατρεχάμενου επιμελητή;»

Αχ… το «νόημα»… Το αιώνιο «τι θέλει να πει ο ποιητής»… Που όσο ευκρινέστερα το λέει, τόσο καλύτερος, συμπεραίνουμε εκ των παραπάνω, ποιητής / καλλιτέχνης είναι, αφού καταφέρνει να διδάξει επιτυχέστερα σε σχέση με άλλους («λαπάδες»;  ) τον κάθε αμύητο — και τη μαμά του. Και μάλιστα χωρίς την παρεμβολή «παρατρεχάμενων», μεσαζόντων, τρόπον τινά, αφού το νόημα είναι κάθε φορά ένα και συγκεκριμένο. Το λεκτικό θυμίζει, όχι και πολύ αμυδρά, το κίνημα της «φτηνής πατάτας χωρίς μεσάζοντες».

Τι θέλει, λοιπόν, το υπουργείο Πολιτισμού; «Αναπαράσταση, αφήγηση, κάλλος». (Που από μόνα τους, βέβαια, μια χαρά είναι. Προσωπικά, κανένα παράπονο δεν έχω τόσα χρόνια απ’ αυτά. Απλώς αποκτούν κάτι το ανατριχιαστικό και γελοίο όταν εκφέρονται περίπου σαν παραγγελία ή σαν κατάλογος με ψώνια από τα χείλη ενός υπουργού.) Όχι μπερδεμένα πράγματα, αλλά μηνύματα εύκολα, συνειδητά και χρήσιμα στη μάνα του καλλιτέχνη. Τέχνη οικονομικά συμφέρουσα (μακριά από hedge funds) και άμεσης πνευματικής και συναισθηματικής κατανάλωσης. Κάτι σαν τη ροζ λογοτεχνία, ας πούμε, αλλά σε πιο σκούρα (κοκκινωπή) απόχρωση. Με όρους ιστορίας της τέχνης, επανερχόμαστε σε εκείνο που λέγαμε παραπάνω: ρεαλισμός (ενδεχομένως στο σοσιαλιστικό του), άντε και με κανέναν ευκρινή συμβολισμό, στο τσακίρ κέφι. Αντρίκια, ξεκάθαρα πράματα, για να «καταλαβαίνει ο κοσμάκης». Και η μάνα του καλλιτέχνη.

Και μπορεί η σχέση της κυβέρνησης με τον ρεαλισμό, ως έννοια και πρακτική, να μην είναι η καλύτερη δυνατή, στους συμβολισμούς και τις αλληγορίες όμως σκίζει. Και βέβαια, φροντίζει πάντα να είναι όσο το δυνατόν πιο στενή η ταύτιση του συμβόλου με το συμβολιζόμενο μήνυμα, ώστε να το καταλάβει στα σίγουρα και ο κοσμάκης. Έτσι, από την Καισαριανή και τα κιγκλιδώματα του Συντάγματος, φτάσαμε το Πάσχα σε αυτήν τη βαθυστόχαστη αφίσα που ανέβασε ο Δημήτρης Στρατούλης στον λογαριασμό του στο τουίτερ, χαρακτηριστική τού πώς εννοεί ακριβώς την έννοια των συμβολισμών.

Η καθαρότητα είναι πολύ ωραίο πράγμα στην επικοινωνία. Ή στη δημοσιογραφία, ας πούμε, την οποία για πολλά χρόνια υπηρετούσε ο υπουργός Πολιτισμού. Χρησιμότατο, απαραίτητο πράγμα. Δεν είναι όμως το βασικό ζητούμενο ή η αναγκαία προϋπόθεση στην (καλή) τέχνη, που έχει ανάγκη την ελευθερία για να επιλέξει και το τι και το πώς και το γιατί και, ενδεχομένως, το «σε ποιον». Και δεν χρειάζεται να είσαι ούτε των παραδοσιακών ρευμάτων ούτε μοντερνιστής για να ισχύει αυτό. Στην τέχνη, παραδόξως, η ευκρίνεια του «μηνύματος» σπανιότατα είναι ευθέως ανάλογη της ποιότητας. Όπως και στους συμβολισμούς, δηλαδή.

* * *

Διαβάστε επίσης: Εφιάλτης στον δρόμο με τα φρέσκα φασολάκια

Εδώ άλλες αναρτήσεις από την κατηγορία Παροράματα και ημαρτημένα