Ό,τι καλύτερο μπορούσε

Το Nόμπελ Ιατρικής, το φάρμακο για τη μαλάρια, οι Βιετκόνγκ, ο Μάο κι οι Βρωμεροί Εννιά

—του Γρηγόρη Καραγρηγορίου—

Τι σχέση έχει το (μισό) Νόμπελ Ιατρικής που ανακοινώθηκε χτες με τους Βιετκόνγκ και την Πολιτιστική Επανάσταση του Μάο; Το 1967 ο Μάο δέχτηκε ένα ακόμη αίτημα βοήθειας από τον Χο Τσι Μινχ. Ο σύμμαχός του, ηγέτης του Βορείου Βιετνάμ, πολεμούσε εδώ και χρόνια με τους αντάρτες του Βιετκόνγκ και τη βοήθεια της Κίνας και της Σοβιετικής Ένωσης στον γνωστό πόλεμο, έναν αγώνα ζωής και θανάτου με τις ΗΠΑ για τον έλεγχο του Νότιου Βιετνάμ, σε ένα από τα πιο διάσημα πεδία μάχης του Ψυχρού Πολέμου. Ο πόλεμος για τον κομμουνιστικό Βορρά έπαιρνε δυσμενή τροπή γιατί οι Αμερικανοί με τη συντριπτική τους στρατιωτική υπεροχή είχαν χτυπήσει και διαλύσει όλες τις βάσεις των Βιετκόνγκ στο νότο. Όλες οι εξορμήσεις έπρεπε πια να ξεκινούν από το βορρά και να καλύπτουν όλο το «μονοπάτι Χο Τσι Μινχ», 1600 χιλιόμετρα άγριας ζούγκλας. Όπου ανάμεσα στις άλλες κακουχίες οι αντάρτες (ή οι Βόρειοβιετναμέζοι στρατιώτες, που ήταν ένα και το αυτό) είχαν να αντιμετωπίσουν έναν θανατηφόρο φθοροποιό εχθρό εκτός των αμερικανών πεζοναυτών, των μυδραλιοβόλων από τα ελικόπτερα τους και τις ναπάλμ από τα Φάντομ τους: τα κουνούπια και την ελονοσία, την μαλάρια που μετέφεραν. Οι απώλειες της ελονοσίας ήταν πολύ μεγαλύτερες, παρότι οι ταινίες που μας έμαθαν τον πόλεμο του Ναμ, δεν την αναφέρουν πουθενά. Ούτε στους τίτλους τέλους. Σε πολλες περιπτώσεις, 1000 Βιετκόνγκ έφταναν κατάκοποι κι άρρωστοι σε ένα πεδίο μάχης, έδιναν μια μάχη με τους Αμερικανούς με απώλειες πχ, 100 ανταρτών και γύρναγαν στη βάση μόνο 100, αφού 800 πέθαιναν από μαλάρια στο δρόμο για το καταφύγιο μέσα στη ζούγκλα.

Οι Βιετναμέζοι ζήτησαν από τον Μάο, όπλα, πυρομαχικά, τρόφιμα και ένα καλό φάρμακο για την ελονοσία. Κυρίως αυτό. Αλλά τέτοιο φάρμακο δεν υπήρχε. Υπήρχαν φάρμακα, υπήρχε η κινίνη, αλλά και δεν μπορούσαν εύκολα να κατασκευαστούν σε μεγάλες ποσότητες στην Κίνα της εποχής, αλλά κυρίως —κι αυτό ήταν το θέμα— ήταν προβληματικά και το πλασμώδιο, το μικρόβιο της ελονοσίας είχε αποκτήσει απεναντί τους ανθεκτικότητα.

Στην Κίνα τότε μόλις είχε ξεκινήσει η Μεγάλη Προλεταριακή Πολιτιστική Επανάσταση. Ανάμεσα στα αλλα εξωφρενικά, εκατομμύρια νεολαίοι ερυθροφρουροί κραδαίνοντας κόκκινα βιβλιαράκια με τις εντολές του Μάο είχαν ξαμοληθεί σε έναν «βίαιο ταξικό αγώνα», ένα πογκρόμ απεναντι σε στρώματα του κινεζικού πληθυσμού ύποπτα για καπιταλιστικές αντεπαναστατικές τάσεις λόγω μόρφωσης, πολιτιστικών επιλογών ή επαγγέλματος. Εκατομμύρια, εκατοντάδες εκατομμύρια, (πάλι εκατομμύρια, αλλά για την Κίνα μιλάμε) από τις «9 μαύρες κατηγορίες», τους «Τσου Λάο Γιου», δηλαδή τους «Βρωμερούς Εννιά», πέρασαν από βασανιστήρια, καταναγκαστική εργασία στα χωράφια ή σε στρατόπεδα συγκέντρωσης κι εκτοπισμό στην καλύτερη περίπτωση. Και λεπίδι ή μια σφαίρα στο κρόταφο στη χειρότερη. Και, ναι, στις «9 μαύρες κατηγορίες» ήταν κι οι γιατροί. Παρανοϊκό έτσι; Μια κοινωνία που σκοτώνει τους γιατρούς επειδη είναι γιατροί. Άρα και δηλαδή, από αυτό και μόνο, δήθεν πιο επιρρεπείς στον καπιταλισμό.

Ο Μάο έληξε την Πολιτιστική Επανάσταση ύστερα από δυο χρόνια. Αλλά η παράκληση για ανθελονοσιακό φάρμακο από τους Βιετναμέζους ήρθε στην χειρότερη καμπή της, λίγο μετά την έναρξη της, όταν τα λεπίδια είχαν πάρει φωτιά. Κανένα προβλημα. Θα χρησίμευε για ευκαιρία, ένας σμπάρος, δυο τριγώνια, άσπρος γάτος, μαύρος γάτος, όλα τα λουλούδια θα άνθιζαν. Δεν υπάρχει τίποτα που να μην μπορεί να διαστρεβλωθεί ή να αναβαπτιστεί (ακόμη ή ιδίως αν είναι βαμμένο με αίμα) στη χώρα του Μάο, το 1967, αρκεί να το θελει ο Μάο. Ενα τεράστιο πρόγραμμα ξεκινάει, ένα στοίχημα με το μισητό κουνούπι και τη μαλάρια. Ξεκινά στις 23 Μαΐου του 1967 και ονομάζεται έτσι Πρόγραμμα 5-23.

Ο Λαϊκός Στρατός φτιάχνει τεράστια στρατόπεδα εργασίας και μαζεύει 600 γιατρούς εκεί μέσα. Τους χωρίζει στα δυο. Οι μισοί θα ψάξουν για μια χημική φαρμακευτική ουσία με μεθόδους σύγχρονης ιατρικής. Οι άλλοι μισοί θα δοκιμάσουν συνταγές της παραδοσιακής κινεζικής ιατρικής από αρχαία κείμενα χιλιάδων ετών. Δίνονται κίνητρα και ξεκινά η άμιλλα των δυο ομάδων. Η Του Γιουγιού, 37 χρόνων ερευνήτρια παίρνει εντολή να φύγει από το Πανεπιστήμιο στο Πεκίνο και να εγκατασταθεί στο στρατόπεδο της παραδοσιακής ιατρικής στο νησί Χαϊνάν. Ο σύζυγος της με την κατηγορία ότι παντρεύτηκε με γυναίκα από τις 9 μαύρες κατηγορίες και τι φανερό, κόλλησε καπιταλισμό, στέλνεται σε στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας για να αναμορφωθεί. Η κόρη τους, 4 ετών νήπιο ακόμη, πηγαινοέρχεται μεταξύ των δυο γονιών και των δυο στρατοπέδων και ενός κλειστού παιδικού σταθμού στο Πεκίνο που μεγαλώνει τα παιδιά των προβληματικών.

Εν τω μεταξύ, πανω από 2600 ουσίες παρασκευάζονται και ελέγχονται στο Πρόγραμμα 5-23. Τζίφος. Το 1969 η Του Γιουγιού διαβάζει ένα κείμενο του 340 μ.Χ. που τιτλοφορείται «Συνταγές να έχεις στο μανίκι σου για ώρα ανάγκης». Αναφέρεται εκεί οτί οι κίτρινοι πυρετοί στα έλη πέφτουν με το τσάι από το φυτό Αρτεμισία. Το τσάι φτιάχνεται και δοκιμάζεται σε ποντίκια όπως κι άλλα 600 φυτικά σκευάσματα. Πάλι, αλλά σχεδόν αυτή τη φορά, τζίφος. Κάπου σε ένα άλλο αρχαίο κείμενο 1500 ετών διαβάζει ότι  καλό ειναι να μην βράζεις το τσάι φαρμακευτικών βοτάνων αλλά να αφήνεις τα φυτά να μούσκεψαν σε κρύο νερό.

Κακή συνταγή για τσάι, αναποτελεσματική για άλλα φυτά, αλλά με την Αρτεμισία πιάνει. Το φάρμακο απελευθερώνεται σε δραστική μορφή. Καταφέρνει με χημικές πλέον μεθόδους να το απομονώσει και να το δοκιμάσει σε ποντίκια και πιθήκους. Η μαλάρια θεραπεύεται. Όταν έρχεται η ώρα να γινει η πρωτη κλινική δοκιμή σε ανθρώπους το δοκιμάζει κατά την πάγια παράδοση των μεγάλων γιατρών στον εαυτό της. «Εγώ παίρνω την ευθύνη, εγώ και τις συνέπειες». Το φάρμακο αποδεικνύεται και αποτελεσματικό και ασφαλές για τον ανθρώπινο οργανισμό.

Εν τω μεταξύ, η πολιτιστική Επανάσταση εχει λήξει, η οικογένεια της έχει ξαναενωθεί, η ζωή μπαίνει σε κάποια κανονικότητα στην Κίνα που ξεκινά, με καταπίεση και μελανές σελίδες πάντα, αλλά και τεράστιες μεταρρυθμίσεις την πορεία της προς την παγκόσμια δύναμη που είναι σήμερα. Και επίσης δεκάδες άλλα φάρμακα για την ελονοσία έχουν βρεθεί στο Πρόγραμμα 5-23. Α, ναι, έχει λήξει κι ο πόλεμος στο Βιετνάμ. Ο Χο Τσι Μινχ κέρδισε τους Αμερικανούς και τα κουνούπια.

Αλλά ο πόλεμος με την ελονοσία συνεχίζεται, με εκατομμύρια θύματα σε όλο τον κοσμο, και στις νότιες ιδίως επαρχίες της Κίνας, στο Βιετνάμ, στην Μέση Ανατολή, τις ζούγκλες του Αμαζονίου, τα έλη του Παναμά αλλά κυρίως και πάντα στην Αφρική. Ακόμη και σήμερα, 300 εκατομμύρια υπολογίζονται τα ετήσια κρούσματα κι ένα εκατομμύριο οι θάνατοι. Η Του Γιουγιού συνεχίζει λοιπόν την μάχη με τη μαλάρια, πιο σημαντική από τη μάχη της Σαϊγκόν, πιο κρίσιμη από την επίθεση του Τετ, για τα εκατομμύρια στην Κίνα και παντού.

Αν και το Πρόγραμμα χωρίς στρατιωτική υποστήριξη φτάνει στο τέλος του, δίνεται πια το 1977 η δυνατότητα να δημοσιευθούν τα πρώτα του αποτελέσματα. Η πρώτη δημοσίευση για την αρτεμισινίνη, το φάρμακο από το φυτό Αρτεμισία, είναι ανώνυμη (Αποτελέσματα της λαϊκής ομάδας εργασίας για την αρτεμισινίνη ενάντια στην ελονοσία, λέει απλά ο τίτλος). Η χρήση γενικεύεται. Το 1979 μεταφράζεται στα αγγλικά η εργασία και τα αποτελέσματα. Μαζί και δεκάδες άλλες δημοσιεύσεις για ανθελονοσιακά φάρμακα από φυτά της παραδοσιακής ή χημικές ουσίες της σύγχρονης ιατρικής. Τελικά ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, που θεωρεί —και δικαίως— την ελονοσία ένα απο τα τρία μεγαλύτερα πλανητικά προβληματα, καταλαβαινει ότι εδώ έχουμε μια μεγάλη ανακάλυψη. Το 1981 γίνεται παγκόσμιο συνεδριο για το φάρμακο στο Πεκίνο. Αρχίζει η παγκόσμια χρήση του. Είναι δε τόσο αποτελεσματικό που οι υπεύθυνοι του ΠΟΥ, φοβούμενοι μην αναπτύξει το πλασμώδιο αντοχή και σε αυτό το φάρμακο, όπως εκανε με τα αλλα, επιτρέπουν τη χρήση του μόνο σε συνδυασμό με άλλα ανθελονοσιακά, τεχνική που ξέρουμε ότι μειώνει πολύ αυτό το ενδεχόμενο.

Χτες, λοιπόν, της ανακοινώθηκε από την σουηδική Ακαδημία ότι της απονεμήθηκε το βραβείο Νόμπελ. Το μοιράστηκε με τον Ιρλανδό Γούιλιαμ Κάμπελ και τον Ιάπωνα Σατόσι Ομούρα για την δουλειά τους στην θεραπεία άλλων παρασιτικών ασθενειών. Η Του Γιουγιού μέχρι το 2011, που αναθερμάνθηκε το παγκόσμιο ενδιαφερον και ειπώθηκαν ονοματισμένα τα γεγονότα του Προγράμματος 5-23, ζούσε μια ήρεμη ζωή, σχεδόν ξεχασμένη αλλά πάντα στον τομέα της έρευνας, υπεύθυνη για την εκπαίδευση και την παρακολούθηση των διδακτορικών υπότροφων στην Ακαδημία Κινεζικής Ιατρικής του Πεκίνου. Σήμερα, στα 85 της χρόνια είναι ακόμη εκεί, με τον τιμητικό τίτλο της «πρώτης των επιστημόνων» της Ακαδημίας. Είναι γνωστή ως η χαρακτηριστική εκπρόσωπος της ταλαιπωρημένης γενιάς των επιστημόνων της πρώτης μετεπαναστατικής μαοϊκής περιόδου, αυτής που οι σύγχρονοι Κινέζοι λένε «γενιά των τριών Όχι»: Όχι διδακτορικά, όχι σπουδές ή έρευνα στο εξωτερικό, όχι μέλη παγκόσμιων επιστημονικών οργανισμών. Και που οι ίδιοι προσθέτουν, «και των τριών Ναι»: Ναι, επέζησα στα δύσκολα και ναι, έκανα ό,τι καλύτερο μπορούσα και ναι, δεν ήταν καθόλου λίγο αυτό που μπόρεσα.

* * *

Εδώ άλλες αναρτήσεις από την κατηγορία Επιστήμη