Το κάθε παιδί πρέπει να ζει τη ζωή του,
όχι τη ζωή που οι αγχωμένοι γονείς του θεωρούν πως πρέπει να ζήσει,
ούτε μια ζωή σύμφωνη με τις αρχές εκπαιδευτών
οι οποίοι νομίζουν ότι ξέρουν τα πάντα.
ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ, στις 23 Σεπτεμβρίου 1973, πέθανε ο Α.Σ. Νιλ, θεωρητικός της αντιαυταρχικής εκπαίδευσης και ιδρυτής του σχολείου Summerhill.
—του Γιώργου Τσακνιά—
Πώς είναι άραγε να μεγαλώνεις στη Σκωτία στα τέλη του 19ου αιώνα, με γονείς δασκάλους και με δώδεκα αδέλφια; Ίσως το μέλλον να είναι προδιαγεγραμμένο, τουλάχιστον εις ό,τι αφορά τον επαγγελματικό προσανατολισμό. Ο Alexander Sutherland Neill δεν διέψευσε τον κανόνα του μήλου που πέφτει κάτω από τη μηλιά: έγινε δάσκαλος, όπως και οι γονείς του. Ναι, αλλά τι δάσκαλος! Προτού ακόμα κλείσει τα τριάντα, ενώ εργαζόταν (1912-1914) ως διευθυντής στο σχολείο του Gretna Green (ένα χωριουδάκι της Νότιας Σκωτίας), έγραφε στο ημερολόγιό του: «προσπαθώ να διαμορφώσω μυαλά που θα θέτουν ερωτήματα, θα κατεδαφίζουν και θα ξαναχτίζουν».
Λίγα χρόνια αργότερα, επηρεασμένος από πρωτοπόρους εκπαιδευτικούς —κυρίως από τον Homer Lane, με τον οποίον για ένα διάστημα συνεργάστηκε, αλλά και από τη Maria Montessori—, καθώς και από τα κείμενα του Φρόιντ και του Βίλχελμ Ράιχ, ο Νιλ θα ιδρύσει (1921) στο Hellerau, κοντά στη Δρέσδη, το «Διεθνές Σχολείο», το οποίο μεταφέρθηκε σύντομα στο Sonntagberg, στην Αυστρία, και, το 1923, στο Lyme Regis, στη Νότια Αγγλία, όπου και μετονομάστηκε σε Summerhill.
Οι βασικές αντιαυταρχικές εκπαιδευτικές αρχές του Νιλ —το πρόταγμα της ελευθερίας και της επιλογής, η σημασία του παιχνιδιού όχι ως εκπαιδευτικού μέσου αλλά ως αυτόνομης ελεύθερης δημιουργικής διαδικασίας που, σταδιακά, οδηγεί στη μάθηση, ο σεβασμός της προσωπικότητας του παιδιού ως ισότιμου ανθρώπου— εφαρμόστηκαν πλήρως στο Summerhill: η παρακολούθηση των μαθημάτων δεν είναι υποχρεωτική, οι μαθητές παρακολουθούν όποια μαθήματα θέλουν, όποτε θέλουν, αν θέλουν· οι μαθητές δεν βαθμολογούνται και δεν εξετάζονται· η ελευθερία τους είναι απόλυτη, με μοναδικό όρο να μην περιορίζει ή θίγει με οποιονδήποτε τρόπο την ελευθερία των άλλων· το σχολείο διοικείται δημοκρατικά, από εβδομαδιαία συνέλευση στην οποία συμμετέχουν καθηγητές και μαθητές με ισότιμο δικαίωμα ψήφου· η συνέλευση θεσπίζει, τροποποιεί και καταργεί όλους τους κανόνες που ρυθμίζουν την κοινή ζωή μαθητών και καθηγητών στο σχολείο.
Εδώ ο ίδιος ο Α.Σ. Νιλ, σε ένα ντοκιμαντέρ του 1964 (χωρίς υπότιτλους, δυστυχώς) εξηγεί τις βασικές αρχές του Summerhill. Η ταινία αξίζει, έστω και μόνο για τα πλάνα από το σχολείο:
* * *
* * *
Πρωτοπόρο μεταξύ άλλων «ελεύθερων σχολείων», στο πνεύμα της «νέας αγωγής» των αρχών του 20ού αιώνα, το Summerhill αποτελεί διαχρονικό παράδειγμα αντιαυταρχικής εκπαίδευσης (εδώ ένα κείμενο της Σάντρας Βούλγαρη για άλλα σχολεία που ακολουθούν το πρότυπό του). Για αρκετούς το Summerhill ήταν και είναι ακραία περίπτωση· πέρα από φοβικές και συντηρητικές ενστάσεις, κριτική έχουν ασκήσει στο Summerhill και πρώην μαθητές του, που αναγνωρίζουν ότι πέρασαν δώδεκα ευτυχισμένα χρόνια, παίζοντας διαρκώς χωρίς να κάνουν ούτε μια ώρα μάθημα, πλην όμως παρέμειναν αναλφάβητοι. Η απάντηση του Νιλ σε αυτού του είδους την κριτική ήταν, χοντρικά, ότι προφανώς αυτά τα παιδιά αυτό χρειάζονταν για να γίνουν ευτυχισμένα: να παίζουν επί δώδεκα χρόνια. Θα μπορούσε κανείς να σχολιάσει ότι ναι, το Summerhill ενδεχομένως κατορθώνει να βγάζει ανθρώπους ελεύθερους και ευτυχισμένους — που όμως θα χρειαστεί μετά να επιβιώσουν σε μια κοινωνία κάθε άλλο παρά ιδανική, ελεύθερη και ευτυχισμένη. Από την άλλη, κι αυτό είναι συνεπές με τη διακηρυγμένη πρόθεση του Νιλ: «Το κάθε παιδί πρέπει να ζει τη ζωή του, όχι τη ζωή που οι αγχωμένοι γονείς του θεωρούν πως πρέπει να ζήσει, ούτε μια ζωή σύμφωνη με της αρχές εκπαιδευτών οι οποίοι νομίζουν ότι ξέρουν τα πάντα». Πρωτεύον για τον Νιλ είναι τα παιδιά να αναπτύσσονται όσο το δυνατόν πιο ελεύθερα και φυσικά, με την πεποίθηση ότι αυτό είναι και το καλύτερο εφόδιο για την υπόλοιπη ζωή τους.
Με πρωτοπόρο πνεύμα, καθαρότητα σκέψης, σπάνια συνέπεια λόγων και έργων και, φυσικά, με λεπτό αυτοσαρκαστικό βρετανικό χιούμορ, ο Α.Σ. Νιλ κατέγραψε τη σκέψη και την (τεράστια) εμπειρία του σε πλήθος βιβλία. Σε όλο το έργο του είναι αισθητή η ανυπόκριτη αγάπη του για τα παιδιά και ο ειλικρινής και έμπρακτος σεβασμός του στην προσωπικότητά τους.
* * *
Εδώ άλλες επετειακές αναρτήσεις από το dim/art
dimart 
One comment