Οι δέκα εντολές του Ρέιμοντ Τσάντλερ

—της Ελένης Κεχαγιόγλου—

Τα εφτά (συν ένα ανολοκλήρωτο) μυθιστορήματα και οι πέντε συλλογές διηγημάτων του Ρέιμοντ Τσάντλερ (23 Ιουλίου 1888-26 Μαρτίου 1959) εξύψωσαν το αστυνομικό σε λογοτεχνικό είδος απαιτητικότατης αφηγηματικής φόρμας και τον ίδιο σε στιλίστα συγγραφέα πρώτης κλάσης, που θεωρείται πλέον, χάρη στην πλοκή, στο ύφος, στην ατμόσφαιρα και τους διαλόγους των έργων του, κλασικός του είδους, με πολλούς επιγόνους.

Και παρότι ισχυριζόταν ότι: «Δεν μου καίγεται καρφί για τις αστυνομικές ιστορίες. Μια δικαιολογία γυρεύω απλώς για να πειραματιστώ στον διάλογο», ουδέποτε αμφισβήτησε τους «κανόνες» που διέπουν το αστυνομικό μυθιστόρημα. Το δε όνομά του έγινε συνώνυμο με το λιτό και σαρκαστικό ύφος του, σε αστυνομικές ιστορίες που διαδραματίζονται σε έναν ηθικά αμφιλεγόμενο κόσμο. Και ο ήρωάς του, ο αβάσταχτα γοητευτικός Φίλιπ Μάρλοου είναι —μαζί με τον Σέρλοκ Χολμς— ο πιο διάσημος χάρτινος ντετέκτιβ που κυνικός, μοναχικός (αν και πάντοτε έτοιμος να ξελογιαστεί) και μοιραίος κινείται στην πρόστυχη και διεφθαρμένη μεγαλούπολη, με το αλκοόλ να ρέει άφθονο και τα μπλουζ να δίνουν τον ρυθμό.

Δεν εκπλήσσει το γεγονός ότι ο Τσάντλερ είχε απαράβατους κανόνες για την αστυνομική λογοτεχνία. Εξάλλου, σε αυτοβιογραφικό του σημείωμα, που έστειλε το 1950 στον Άγγλο εκδότη του, Χάμις Χάμιλτον, ο Ρέιμοντ Τσάντλερ, μεταξύ άλλων, σημειώνει: «Ως συγγραφέας μυστηρίου, πιστεύω ότι αποτελώ ένα είδος ανωμαλίας, αφού οι περισσότεροι συγγραφείς μυστηρίου της αμερικανικής σχολής είναι ημιμαθείς […]. Θα έλεγε κανείς ότι η κλασική μόρφωση αποτελεί μια μάλλον κακή βάση για να γράψεις μυθιστορήματα σε σκληρή, καθημερινή γλώσσα. Πιστεύω το αντίθετο. Η κλασική εκπαίδευση σε γλιτώνει απ’ το να παρασυρθείς στην επίδειξη, από την οποία βρίθει η σύγχρονη μυθιστοριογραφία». Ιδού, λοιπόν, οι 10 εντολές του Ρέιμοντ Τσάντλερ, όπως τις μεταφράζουμε από το Open Culture:

Να είναι πειστικά τα κίνητρα, τόσο στην αρχή όσο και στην κατάληξη μιας υπόθεσης.
Να είναι τεχνικά άρτιες οι μέθοδοι και της δολοφονίας και της διαλεύκανσής της.
Να είναι ρεαλιστική η ιστορία, ως προς τους χαρακτήρες, το περιβάλλον και την ατμόσφαιρα. Πρέπει να αφορά πραγματικούς ανθρώπους στον πραγματικό κόσμο.
Εκτός από σασπένς και μυστήριο, η εξέλιξη της δράσης, η εξέλιξη της έρευνας, πρέπει να έχει στοιχεία περιπέτειας τέτοια ώστε να αξίζει να διαβαστεί.
Να είναι η ιστορία επί της ουσίας απλή, έτσι ώστε να μπορεί να εξηγηθεί εύκολα όταν έρθει η ώρα.
Πρέπει να μπορεί να μπερδέψει έναν αρκετά έξυπνο αναγνώστη.
Να φαντάζει η λύση αναπόφευκτη άπαξ και αποκαλυφθεί.
Δεν πρέπει κανείς να προσπαθεί να τα κάνει όλα μαζί. Αν πρόκειται για μια ιστορία-γρίφο που λαμβάνει χώρα σε μια ατμόσφαιρα μάλλον ήρεμη και λογική, δεν μπορεί ταυτόχρονα να είναι και μια βίαιη περιπετειώδης ιστορία ή μια παθιασμένη ερωτική ιστορία.
Ο εγκληματίας πρέπει στο τέλος να τιμωρείται — αν και όχι κατ’ ανάγκην από τον νόμο. Αν ο ντετέκτιβ αποτύχει να επιλύσει πλήρως την υπόθεση, η ιστορία απομένει ανολοκλήρωτη και αφήνει εκνευρισμένο τον αναγνώστη.
Ο συγγραφέας οφείλει να είναι ειλικρινής με τον αναγνώστη.

Οι παραπάνω βασικές αρχές του Τσάντλερ εκφράζουν —εμμέσως πλην σαφώς— τη διαφοροποίηση του νουάρ από τις ιστορίες μυστηρίου («βρες τον δολοφόνο»), που καλλιέργησαν, π.χ., η Άγκαθα Κρίστι και ο Άρθουρ Κόναν Ντόιλ. Ο Τσάντλερ, αντιθέτως, κινήθηκε στο δρόμο που πρώτος άνοιξε ο Ντάσιελ Χάμετ: το «σκληρό αστυνομικό αφήγημα» («hardboiled»), όπου το έγκλημα διαπράττεται κατά κανόνα από τους κοινωνικά απόβλητους μα και από τους διεφθαρμένους αστούς στη μεγαλούπολη — και όχι από εκκεντρικούς δολοφόνους σε επαύλεις ή αγροικίες στην εξοχή, κατά το παράδειγμα της Κρίστι. Στην αιχμηρή αυτή κριτική αποτίμηση των αστυνομικών-«βρες τον δολοφόνο» προβαίνει ο Τσάντλερ στο αξιομνημόνευτο δοκίμιό του Η απλή τέχνη του φόνου (The simple art of murder, 1950˙ στα ελληνικά: μτφ. Αργυρώ Πιπίνη, Λυχνάρι 2006).

Στη μελέτη του αυτή, ο Τσάντλερ βάλλει ενάντια στις αστυνομικές ιστορίες όπου οι μηχανορραφίες της πλοκής είναι τέτοιες που υπερβαίνουν κάθε ομοιότητα με την πραγματικότητα. «Εάν η κατάσταση είναι κίβδηλη, μη πειστική, τότε δεν μπορείς να δεχτείς καν ότι πρόκειται για ένα ελαφρύ μυθιστόρημα, διότι δεν υπάρχει υπόθεση». Δεν δίστασε μάλιστα να είναι εξαιρετικά αυστηρός με συγγραφείς σαν την Άγκαθα Κρίστι, καταλογίζοντάς τους ότι είναι όχι απλώς υποκριτές σνομπ μα και βαρετοί. «Οι Άγγλοι», αποφάνθηκε, «μπορεί να μην είναι οι καλύτεροι συγγραφείς στον κόσμο, αλλά είναι ασυγκρίτως οι πλέον πληκτικοί συγγραφείς». Και εδώ αποκαλύπτεται ο σκληρός αγώνας που με επίγνωση έδωσε ο Τσάντλερ με τον εαυτό του προκειμένου να μην είναι απλώς ένας άγγλος διανοούμενος που σπούδασε αγγλική φιλολογία (καθώς έζησε στην Αγγλία από τα 7 του χρόνια έως τα 24 του, οπότε επέστρεψε στην Αμερική όπου γεννήθηκε) και να γίνει συγγραφέας νουάρ ιστοριών αφότου πρώτα μελέτησε την αμερικανική σλανγκ, που χαρακτηρίζει τους διαλόγους του.

Στο ίδιο έργο, ο Τσάντλερ επαινεί τον Ντάσιελ Χάμετ του οποίου τα έργα είναι πλήρη ρεαλισμού. «Ο Χάμετ έδωσε τους φόνους στους ανθρώπους εκείνους που έχουν πράγματι λόγο να τους διαπράξουν, κι όχι σε όποιον να ‘ναι, απλώς για να παρουσιάσει στον αναγνώστη ένα πτώμα. […] Και έγραψε σελίδες που δεν είχαν γραφτεί ποτέ πριν». Συνειδητά ή όχι, πάντως, στο σημείο αυτό ο Τσάντλερ περιγράφει και τον δικό του συγγραφικό εαυτό.