Πράσινη γραμμή

—της Μαρίας Γιαννακάκη—

Πριν από μερικούς μήνες, δημοσιεύσαμε στο dim/art ένα άρθρο που αναζητούσε την προέλευση της φράσης «κόκκινη γραμμή». Σήμερα, η Μαρία Γιαννακάκη, βουλευτής Β’ Πειραιά της Δημοκρατικής Αριστεράς και υποψήφια περιφερειάρχης Αττικής, γράφει για την «πράσινη γραμμή» που χωρίζει στα δύο τη Λευκωσία — για τα δραματικά γεγονότα που οδήγησαν στη διχοτόμηση και για το απολύτως τυχαίο συμβάν στο οποίο οφείλεται το συγκεκριμένο χρώμα.

Όταν ο Πρόεδρος Αναστασιάδης και ο ηγέτης της τουρκοκυπριακής κοινότητας Έρογλου αποφάσισαν, τον περασμένο Γενάρη, την επανέναρξη των συνομιλιών για την επίλυση του Κυπριακού στη βάση των 7 σημείων του κοινού ανακοινωθέντος, το σύνολο του κυπριακού Τύπου έκανε λόγο για ελπίδες «άρσης της πράσινης γραμμής που χωρίζει το νησί στα δύο από το 1974».

Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα η λειτουργία της επιλεκτικής λήθης: Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι προτιμούν να ξεχνούν τα ματωμένα Χριστούγεννα του 1963, που χώρισαν ουσιαστικά στα δύο το νησί, δέκα ολόκληρα χρόνια πριν από τον Αττίλα, τότε που εφαρμόστηκαν για πρώτη φορά πρακτικές φυσικού διαχωρισμού των δύο κοινοτήτων με λειτουργία θυλάκων και μετεγκατάσταση πληθυσμών, κυρίως Τουρκοκυπρίων.

Η αφορμή; Ένα γεγονός που, υπό άλλες συνθήκες, θα περνούσε στα ψιλά του αστυνομικού ρεπορτάζ των εφημερίδων: Ελληνοκύπριοι αστυνομικοί ζητούν τα στοιχεία δύο Τουρκοκυπρίων που συνοδεύουν μία Τουρκοκύπρια πόρνη στη Λευκωσία. Αυτοί, σε κατάσταση μέθης, αρνούνται· ακολουθεί συμπλοκή, ανταλλάσσονται πυροβολισμοί· η κοπέλα και ο ένας συνοδός της πέφτουν νεκροί. Σε λίγη ώρα, το κέντρο της Λευκωσίας μεταβάλλεται σε πεδίο μάχης από ένοπλα καπετανάτα.

Το σημείο του φόνου των δύο Τουρκοκυπρίων στη Λευκωσία,
που στάθηκε η αφορμή για την έκρηξη (21/12/1963).

Είχε προηγηθεί, τον Νοέμβρη του ίδιου χρόνου, με ενθάρρυνση της βρετανικής διπλωματίας, η υποβολή προτάσεων από τον Μακάριο για αναθεώρηση των 13 σημείων του Συντάγματος του 1963, με τρόπο που εάν αυτή γινόταν αποδεκτή, θα σήμαινε ριζική αλλαγή των ισορροπιών στο νησί υπέρ των Ελληνοκυπρίων. Σημειώνεται ότι η πρωτοβουλία αυτή αποτελούσε στην ουσία της συνταγματικό πραξικόπημα, αφού το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας απαγόρευε οποιαδήποτε αναθεώρηση χωρίς έγκριση των συμβαλλόμενων μερών υπό το καθεστώς επιδιαιτησίας. Οι Τουρκοκύπριοι αξιωματούχοι αποχώρησαν αμέσως από τα πολιτειακά όργανα του κράτους και οι υπάλληλοι δημοσίων υπηρεσιών, κρατικών και ημικρατικών οργανισμών εγκατέλειψαν τις θέσεις τους.

Τις επόμενες ημέρες οι συγκρούσεις γενικεύονται. Δεν γίνονταν στο όνομα της Κυπριακής Δημοκρατίας. Αυτό που συγκρούστηκε ήταν ο ελληνικός εθνικισμός με τον τουρκικό, με στόχο αφενός την ένωση και αφετέρου τη διχοτόμηση, και κατέληξε στον μέσο όρο, όπως συνήθως γίνεται σε τέτοιες περιπτώσεις: στον de facto διαμελισμό της Κύπρου. Η δημοφιλής ρήση των ημερών; «Σκοτώθηκε μια πουτάνα και διαλύθηκε ένα κράτος».

Η κατάσταση γίνεται ανεξέλεγκτη όταν, την ημέρα των Χριστουγέννων, η ΤΟΥΡΔΥΚ (το τουρκικό στρατιωτικό απόσπασμα που εγκαταστάθηκε στην Κύπρο με βάση τη Συνθήκη Συμμαχίας) βγαίνει από το στρατόπεδό της και συμμετέχει στις συγκρούσεις υποστηρίζοντας την προσπάθεια των Τουρκοκυπρίων. Ακολουθείται από την ΕΛΔΥΚ που τάσσεται στο πλευρό των Ελληνοκυπρίων.

Ο Νίκος Σαμψών, μετέπειτα πρωταγωνιστής του υποκινημένου από την ελληνική χούντα πραξικοπήματος εναντίον του Μακαρίου, πανηγυρίζει στην Ομορφίτα (25/12/1963).

Στις 26 Δεκεμβρίου και με τις δύο πλευρές να έχουν διαπράξει ωμότητες και κατά αμάχων, βρετανικές μονάδες αναλαμβάνουν την εποπτεία της κατάπαυσης του πυρός στην Κύπρο.

Τέσσερις μέρες αργότερα, υπογράφεται η πρώτη συμφωνία εκεχειρίας. Με την ίδια συμφωνία χαράχθηκε και η Πράσινη Γραμμή κατά μήκος του κέντρου της Λευκωσίας για να χωρίσει τις βόρειες τουρκοκυπριακές από τις νότιες ελληνοκυπριακές συνοικίες της. Η οριοθέτηση της διαχωριστικής γραμμής ανατέθηκε στον βρετανό υποστράτηγο, Πίτερ Γιανγκ, ο οποίος τη χάραξε πάνω στο χάρτη με ένα πράσινο μολύβι που έβγαλε από την τσέπη του, λέγοντας: «Εσείς από εδώ κι εσείς από εκεί».

Ο Βρετανός υποστράτηγος Peter Young

* * *

Φωτογραφία εξωφύλλου: Neil Hall, 15 Μαρτίου 2014. Παιδιά παίζουν στη Λευκωσία, λίγα μέτρα από την Πράσινη γραμμή και το φυλάκιο του ΟΗΕ, στην τουρκοκυπριακή πλευρά. (Εδώ κι άλλες πρόσφατες φωτογραφίες από την περιοχή καθώς και ένα κείμενο του φωτογράφου).

* * *

Έχει ενδιαφέρον να δούμε την κάλυψη των δραματικών γεγονότων των τελευταίων ημερών του 1963 στην Κύπρο από τον αθηναϊκό Τύπο της εποχής. Τα αποσπάσματα προέρχονται από τη συλλογή Τύπου του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης — dim/art