Σεργκέι Προκόφιεφ, 1891-1953

—του Αλέξανδρου Χαρκιολάκη—

Η μέρα που γεννήθηκε ο Προκόφιεφ δεν συνέπεσε με κάποιο άλλο κοσμοϊστορικό γεγονός (το οποίο να γνωρίζω εγώ τουλάχιστον). Όμως η μέρα που πέθανε συνέπεσε με τη μέρα που άφησε τα εγκόσμια και ο Στάλιν. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα ο θάνατος του συνθέτη να περάσει σε δεύτερη μοίρα, η κηδεία του να αργήσει κατά τρεις μέρες (τα πλήθη που συνέρρεαν για το τριήμερο πένθος για το θάνατο του Στάλιν δεν άφηναν το φέρετρο να βγει από το σπίτι) και η είδηση του θανάτου του να δημοσιευτεί σε μια γραμμή στη σελίδα 116 του επίσημου κρατικού περιοδικού για τη μουσική Σοβιέτσκαγια Μούζικα κι ενώ οι προηγούμενες 115 σελίδες ήταν αφιερωμένες στον Στάλιν.

Ο Προκόφιεφ ήταν παιδί-θαύμα που μάθαινε γρήγορα με αποτέλεσμα να συνθέσει το πρώτο μικρό του έργο στην ηλικία των πέντε. Το μουσικό του ταλέντο ήταν αδιαμφισβήτητο όμως εκτός από αυτό ο συνθέτης έδειξε να έχει μια εξαιρετική έφεση και στο σκάκι. Μάλιστα, το 1914 κέρδισε τον παγκόσμιο πρωταθλητή Χοσέ Καπαμπλάνκα σε ένα ματς επίδειξης «σιμουλτανέ» όπως λέγεται στη σκακιστική ορολογία (ο πρωταθλητής παίζει ταυτόχρονα με αρκετούς αντιπάλους σε διάφορες σκακιέρες).

Η μητέρα του βλέποντας την κλίση του νεαρού Σεργκέι προς τη μουσική συμβουλεύτηκε διάφορους εξαιρετικούς δασκάλους της εποχής και τελικά ο Προκόφιεφ εισήλθε στο Ωδείο της Αγίας Πετρούπολης στην ηλικία των δεκατριών ετών ως εξαιρετικό ταλέντο στη σύνθεση και στο πιάνο. Αποφοίτησε λίγα χρόνια αργότερα.

Με την έναρξη της Επανάστασης στη Ρωσία, ο Προκόφιεφ αισθάνθηκε ότι δεν θα υπήρχε χώρος για τη μουσική που έγραφε κι έτσι αποφάσισε να μεταναστεύσει στην Αμερική όπου έφτασε το 1918 ενώ το 1922 μετακόμισε στις βαυαρικές άλπεις. Όλα εκείνα τα χρόνια είχε συνθέσει έργα όπως τρία από τα κοντσέρτα του για πιάνο, το Η αγάπη για τα τρία πορτοκάλια, τη Συμφωνία αρ. 1 «Κλασική» κ.ά.

Όσο περνούσαν τα χρόνια, ο Προκόφιεφ αναπολούσε τη ζωή του στη Ρωσία και τελικά αποφάσισε να επιστρέψει στη πατρίδα του το 1936, τη χρονιά κατά την οποία υπήρξαν ηχηρές παρεμβάσεις του καθεστώτος στα μουσικά πράγματα της χώρας. Αφορμή γι’ αυτές τις παρεμβάσεις της σταλινικής κυβέρνησης ήταν το ανέβασμα της όπερας του Ντ. Σοστακόβιτς Η Λαίδη Μακβέθ του Μτσενσκ.

Η καταπίεση του καθεστώτος ουσιαστικά εξανάγκασε τον συνθέτη να γράφει μουσική που δεν θα του δημιουργούσε πρόβλημα. Κερδίζει το Βραβείο Στάλιν και συνθέτει προπαγανδιστική μουσική όπως το έργο Ζντράβιτσα κατόπιν προσκλήσεως του καθεστώτος. Κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ο Προκόφιεφ έφυγε από τη Μόσχα και κατευθύνθηκε αρχικά στον Καύκασο και κατόπιν για μερικούς μήνες στην Άλμα Άτα του Καζακστάν. Παρέμεινε αρκετά ενεργός και συνέθεσε έργα όπως τη Σονάτα για Βιολί νο.1 και το μπαλέτο Σταχτοπούτα.

Μετά τον πόλεμο το καθεστώς αποφάσισε να ελέγξει για τα καλά την καλλιτεχνική παραγωγή και με τις περίφημες αποφάσεις του 1948 ουσιαστικά περιόρισε τη δραστηριότητα συνθετών, οι οποίοι αισθάνονταν την απειλή του Αντρέι Ζτνάνοφ και των υπηρεσιών του. Μάλιστα ο Προκόφιεφ ήταν ένας από αυτούς που κατηγορήθηκε για «φορμαλισμό». Ταυτόχρονα, τα προβλήματα υγείας του αυξάνονταν με αποτέλεσμα να περιορίσει τη δραστηριότητά του.

Ο Προκόφιεφ πέθανε το 1953 στην ηλικία των 62 ετών έχοντας εν τω μεταξύ προσφέρει μερικές από τις πλέον ενδιαφέρουσες και μελωδικές σελίδες της φιλολογίας του πιάνου, ενώ το έργο του στην όπερα και τα έργα για ορχήστρα μόνο αμελητέα δεν μπορούν να χαρακτηριστούν. Οι ανυπέρβλητες μελωδικές του γραμμές και η μοναδική αντίληψή του για το ηχόχρωμα χαρακτηρίζουν το έργο του.