Frank Hurley, 1885-1962

—Της Μαργαρίτας Ζαχαριάδου—

Ο φωτογράφος μιας ηρωικής εποχής

Στις αρχές του 20ού αιώνα, μια εποχή χρονικά όχι και τόσο μακρινή, ο κόσμος μας παρέμενε ένας τόπος σε μεγάλο βαθμό άγνωστος και ανεξερεύνητος. Τα μέσα μεταφοράς και απεικόνισης, τα εργαλεία εκείνα δηλαδή που σήμερα μας έχουν εξοικειώσει με κάθε γωνιά του πλανήτη και με κάθε πτυχή της ανθρώπινης ζωής, βρίσκονταν ακόμα στη νηπιακή τους ηλικία. Υπήρχαν ακόμα «εξερευνητές», με την έννοια που ίσχυε για τον Κολόμβο, τον Κουκ και τον Μαγγελάνο. Και υπήρχαν και οι πιονιέροι της φωτογραφίας, που ακολουθούσαν τους εξερευνητές αυτούς στις παράτολμες αποστολές τους και έφερναν πίσω τις πρώτες πραγματικές εικόνες από τόπους και πράγματα που ο δυτικός άνθρωπος δεν μπορούσε καν να φανταστεί. Ένας από αυτούς τους πρωτοπόρους ήταν και ο μεγάλος Αυστραλός φωτογράφος Frank Hurley, που πέθανε σαν σήμερα, 16 Ιανουαρίου του 1962.

Γεννημένος το 1885, ο Hurley το έσκασε από το σπίτι του στο Σίντνεϊ στα 13 του και αγόρασε (με δόσεις, για 15 σελίνια) την πρώτη του Kodak στα 17 του. Έμαθε μόνος του τα πάντα γύρω από τη φωτογραφία και πολύ σύντομα απέκτησε το προσωνύμιο «Mad», λόγω της τάσης του να ριψοκινδυνεύει τη ζωή του για να απαθανατίσει εντυπωσιακές εικόνες – να στήνεται, για παράδειγμα, στις σιδηροδρομικές γραμμές ώστε να φωτογραφίσει το τρένο που ερχόταν ολοταχώς καταπάνω του.

Ήταν επόμενο η ιδιοσυγκρασία του να τον οδηγήσει στην καρδιά της περιπέτειας, που την εποχή εκείνη είχε συγκεκριμένο όνομα: Ανταρκτική. Έτσι, ο Hurley πήρε μέρος ως επίσημος φωτογράφος πρώτα στην αποστολή του Douglas Mawson (1911-1914) και αμέσως μετά στην πιο επιτυχημένη αποτυχημένη αποστολή στην Ανταρκτική, με τον Ernest Shackleton και το μοιραίο «Endurance», από το 1914 έως το 1917. Η ασύλληπτη περιπέτεια εκείνης της αποστολής όπως αποτυπώθηκε στις φωτογραφίες του Hurley, του χάρισε επάξια και τη θέση του στο πάνθεο των φωτογράφων της εποχής.

Το Endurance σαλπάρισε από το Πλύμουθ στις 8 Αυγούστου του 1914 με πρώτο προορισμό του Μπουένος Άιρες, όπου και ο Hurley ενώθηκε με την υπόλοιπη αποστολή, και στις 14 Δεκεμβρίου ξεκίνησε το ταξίδι, με ενδιάμεση στάση τη νήσο Σάουθ Τζόρτζια, για την Ανταρκτική. Το σχέδιο ήταν να φτάσει η ομάδα διά θαλάσσης στις ακτές του κόλπου Ουέντελ (απέναντι από τη Γη του Πυρός) και ένα κλιμάκιο 14 ανδρών να διασχίσει για πρώτη φορά πεζή την Ανταρκτική έως τη Θάλασσα Ρος (απέναντι από τη Νέα Ζηλανδία). Μετά από ένα βασανιστικά αργό ταξίδι μέσα από τους πάγους, το Endurance παγιδεύτηκε οριστικά στις 24 Φεβρουαρίου και ακινητοποιήθηκε. Οι άνδρες πέρασαν τους επόμενους μήνες έως τον Οκτώβριο του 1915 πάνω στο πλοίο, παρακολουθώντας τον πάγο να το σφίγγει όλο και πιο πολύ στις αρπάγες του, ώσπου το κύτος δεν άντεξε πια. Το Endurance παρέμεινε μισοβυθισμένο για εβδομάδες μέχρι να το καταπιεί οριστικά η παγωμένη θάλασσα. Στο διάστημα αυτό, ο Hurley, βουτώντας μέσα στα νερά, κατόρθωσε να περισώσει γύρω στις 150 φωτογραφικές πλάκες από τις 550 συνολικά που είχε τραβήξει στη διάρκεια του ταξιδιού και της παραμονής στο παγιδευμένο πλοίο. Πρόσφατα, ανακαλύφθηκαν στην περιοχή μερικές φωτογραφικές πλάκες που εικάζεται πως ανήκαν στον Hurley.

Ο Hurley απαθανάτισε τον αργό θάνατο του Endurance σε μια σειρά από απόκοσμης ομορφιάς φωτογραφίες στο εξωπραγματικό τοπίο της Ανταρκτικής. Απαθανάτισε επίσης, εν συνεχεία, την παραμονή των μελών της αποστολής επί δύο χρόνια αρχικά επάνω σε ένα επισφαλέστατο παγόβουνο και εν συνεχεία στη Νήσο Ελέφαντα. Τέλος, φωτογράφισε την αναχώρηση της επτάμετρης βάρκας με τον Shackleton και άλλα έξι μέλη της αποστολής για ένα απονενοημένο ταξίδι από τη Νήσο Ελέφαντα στη Νήσο Σάουθ Τζόρτζια, έναν φαλαινοθηρικό σταθμό 1.300 χιλιόμετρα μακριά, προκειμένου να ζητήσουν βοήθεια. Χάρη στις φωτογραφίες του Hurley, η αποστολή του Endurance έγινε πιο διάσημη από δεκάδες άλλες που κατάφεραν όντως να πραγματοποιήσουν τον τελικό τους στόχο.

Η περιπέτεια έληξε αισίως με τη διάσωση των μελών της αποστολής το καλοκαίρι του 1916. Ο Hurley δεν έμεινε για πολύ άπραγος, αφού όσο εκείνος βρισκόταν αποκομμένος από τα πάντα στην Ανταρκτική, ο υπόλοιπος κόσμος ήταν απασχολημένος με τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Έτσι, το 1917 βρέθηκε στην Υπρ, ως επίσημος φωτογράφος του Αυστραλιανού Στρατού. Οι συνθήκες φωτογράφισης ήταν σχεδόν απαγορευτικές: στη διάρκεια της μέρας, οποιοσδήποτε ξεμυτούσε από τα χαρακώματα ήταν περίπου βέβαιο ότι δεν θα επιζούσε. Παρά τις τολμηρές του επιλογές προκειμένου να απεικονίσει την παρανοϊκή ένταση του μετώπου, ο Hurley δεν έμενε ποτέ ευχαριστημένος: θεωρούσε πως μόνο συνθέτοντας εικόνες θα μπορούσε να μεταδώσει στον κόσμο αυτό που έβλεπε να συμβαίνει. Οι «σύνθετες» φωτογραφίες του τον έφεραν σε σύγκρουση με άλλα μέλη της αποστολής και έπεσε σε δυσμένεια. Έτσι, από το Βέλγιο στάλθηκε στην Παλαιστίνη και από εκεί στο Κάιρο.

Μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Hurley συνέχισε να εξερευνά τον άγνωστο κόσμο απαθανατίζοντας για πρώτη φορά τη φύση και τους ανθρώπους της Παπούα-Νέας Γουινέας και φέροντας στο φως την αλήθεια για τις άγριες φυλές του νησιού αλλά και τις αθέμιτες μεθόδους που χρησιμοποίησε η βρετανική διοίκηση του νησιού για να συλλέξει τα εκθέματα του Αυστραλιανού Μουσείου του Σίντνεϊ.

Ο Hurley συμμετείχε ως επίσημος φωτογράφος της αυστραλιανής κυβέρνησης και στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά η ηρωική εποχή είχε πλέον περάσει. Δεν έπαψε ποτέ να αναζητά την περιπέτεια, μέχρι τα γεράματά του, ώσπου μια μέρα, στις 16 Ιανουαρίου του 1962, επέστρεψε στο σπίτι του λίγο πιο κουρασμένος από ό,τι συνήθως, κάθισε στην αγαπημένη του πολυθρόνα και ξεψύχησε.